Pan fydd bywyd yn symud ei "bawennau", yna daw ein tro hefyd. Dim ond rhan o'r stori yw adfyd, rhwystrau neu sefyllfaoedd dirdynnol. Mae'r rhan arall wedi'i hysgrifennu gennym ni. Yn dibynnu ar strategaeth ymdopi (gwrthdaro) rydyn ni'n ei ddewis, gall y stori ddod i ben yn dda neu'n wael.
Yn gyffredinol, nid oes unrhyw strategaethau fel y cyfryw ymdopi da neu ddrwg. Mae'r cyfan yn dibynnu ar y sefyllfa. Mewn rhai amgylchiadau mae'n gyfleus ymladd ac mewn eraill mae'n well ffoi. Weithiau mae'n talu dyfalbarhau ac ar adegau eraill mae'n well rhoi'r gorau iddi. Rhaid inni gael ydeallusrwydd emosiynol angenrheidiol i wybod pa un yw'r strategaeth fwyaf priodol ar bob eiliad.
Fodd bynnag, y rhan fwyaf o'r amser rydym yn gweithredu'n awtomatig trwy gymhwyso strategaethau ymdopi "Rhagddiffiniedig" yr ydym eisoes wedi'i ddefnyddio ar achlysuron eraill. Os ydym yn tueddu i gymhwyso strategaethau osgoi, rydym yn debygol o gymryd rhan yn yr hyn a elwir yn “ymddygiadau ceisio diogelwch”.
Beth yw ymddygiadau diogelwch?
Ymddygiadau sy'n ceisio diogelwch yw'r ymddygiadau hynny yr ydym yn eu mabwysiadu i atal neu leihau effeithiau sefyllfa neu ddigwyddiad yr ydym yn eu hystyried yn fygythiol. Felly, eu prif nod yw gwneud inni deimlo'n ddiogel a lleddfu'r ofn neu'r pryder y mae'r sefyllfaoedd hyn yn eu cynhyrchu bron ar unwaith.
Mae ymddygiadau diogelwch yn strategaethau a ddefnyddiwn i deimlo'n fwy diogel yn wyneb sefyllfa ofnus. Mewn llawer o achosion mae'r rhain yn ymddygiadau cudd lle rydym yn glynu wrth rywfaint o adnodd sy'n gwneud inni deimlo'n fwy diogel a mwy diogel, gan ein helpu i aros mewn amgylchedd gelyniaethus a lleihau lefel y pryder.
Mewn gwirionedd, ym mywyd beunyddiol, rydym yn tueddu i weithredu gwahanol ymddygiadau diogelwch heb fod yn ymwybodol ohonynt. Mae rhoi ein dwylo yn ein pocedi pan fyddwn ni'n teimlo'n anghyffyrddus neu'n gosod ein dwylo yn rhywle os ydyn nhw'n crynu yn rhai enghreifftiau o ymddygiadau diogelwch.
Siarad llawer i osgoi distawrwydd tyndra, anwybyddu rhywun sy'n ein gwneud ni'n anghyfforddus, eistedd yng nghefn ystafell gyfarfod er mwyn peidio â denu sylw, chwarae gyda phensil pan rydyn ni'n nerfus neu'n edrych i ffwrdd pan rydyn ni'n teimlo ein bod ni'n cael ein gweld yn ymddygiadau eraill o diogelwch dyddiol sy'n ein helpu i oresgyn rhai sefyllfaoedd cymdeithasol anghyfforddus yn well.
Nid yw realiti sy'n wynebu'n rhannol yn syniad da
Y broblem gyda strategaethau osgoi yw, er eu bod yn cynhyrchu rhyddhad eiliad rhag straen ac anghysur, yn y tymor canolig a'r tymor hir maent yn tueddu i danio ymddygiadau pryder ac osgoi. Mewn gwirionedd, gelwir ymddygiadau diogelwch hefyd yn ymdopi rhannol neu amddiffynnol, ac mae arbenigwyr Therapi Ymddygiad Gwybyddol yn argymell eu hatal neu eu cefnu yn llwyr.
Gall ymddygiadau diogelwch ddod yn rhwystr i ymladd pryder ar lefel therapiwtig. Mae pobl sy'n dioddef o byliau o banig ac agoraffobia, er enghraifft, fel arfer yn eistedd wrth y drws i allu mynd allan yn gyflymach neu symud i ardaloedd ger ysbytai neu fferyllfeydd lle gallant eu helpu.
Mae'r gwiriadau parhaus a wneir gan bobl ag anhwylder obsesiynol-gymhellol yn enghraifft arall o ymddygiadau diogelwch i dawelu, yn ogystal â rhoi llawer o golur fel nad yw pobl yn sylwi ar y cochni, yn achos menywod sy'n dioddef o bryder cymdeithasol neu ofn siarad cyhoeddus.
Y hypochondriacsYn lle hynny, maent yn aml yn troi at "gyffuriau gwyrthiol" i deimlo'n dawelach a mynd at y meddyg yn barhaus i ddiystyru patholegau difrifol. Yn amlwg, nid yw'r holl ymddygiadau diogelwch hyn wedi'u hanelu gwella'r broblem cefndir, ond i leihau symptomau mewn modd amserol.
Am y rheswm hwn, credir bod ymddygiadau diogelwch yn gweithredu yn erbyn anhwylderau pryder trwy atal profiadau nad ydynt yn cadarnhau perygl. Os na fydd person obsesiynol yn stopio golchi ei ddwylo'n barhaus rhag ofn halogiad, er enghraifft, ni fydd yn gallu gwirio nad oes dim yn digwydd os yw'n golchi ei ddwylo yn llai aml.
Mae canolbwyntio ar signalau diogelwch yn lleihau prosesu gwybodaeth am y bygythiad canfyddedig, gan atal yr unigolyn rhag darganfod drosto'i hun a yw'r sefyllfa'n beryglus ai peidio. Mewn llawer o achosion, mewn gwirionedd, mae ymddygiadau diogelwch yn y pen draw yn cydgrynhoi'r teimlad o berygl. Er enghraifft, os yw unigolyn â phryder cymdeithasol yn siarad yn gyflym i fynd allan o'r sefyllfa ingol cyn gynted â phosibl, mae'r ymddygiad hwnnw'n arwydd i'w gorff a'i ymennydd ei fod mewn sefyllfa beryglus ac y dylent wneud rhywbeth i aros yn ddiogel, sy'n yn gorffen trwy atgyfnerthu ei ofn.
Gall yr un mecanwaith hwn hefyd atal yr unigolyn rhag datblygu ymdeimlad o feistrolaeth ar yr amgylchedd a'i ymatebion ei hun, a thrwy hynny gyfyngu ar ei allu i ymdopi, oherwydd bydd y gallu i ddelio â sefyllfaoedd ofnus bob amser yn dibynnu ar argaeledd y "cyffuriau lleddfu poen allanol" hyn. Hynny yw, mae'r person yn datblygu dibyniaeth ar yr ymddygiadau diogelwch hyn, sy'n ei atal rhag datblygu'r hunanhyder a'r hyder sydd ei angen arno i ymdopi'n addas â'i ofnau a'i bryderon.
Mae pryder yn dweud wrtho am ddewis diogelwch, ond lawer gwaith i oresgyn rhai ofnau mae angen gorfodi ei hun a theimlo ychydig o anghysur.
Pryd all ymddygiadau diogelwch fod yn ddefnyddiol?
Er ei bod yn wir y gall ymddygiadau diogelwch arwain at gaeth i "gyffuriau lladd poen allanol", a all atgyfnerthu'r syniad bod sefyllfa benodol yn beryglus, nid yw'n llai gwir y gallant helpu pobl i ddatgelu eu hunain yn raddol i ysgogiadau pryderus a trallodus wrth gynnal rhywfaint o reolaeth, a all helpu i leihau ofn ac osgoi.
Mae hyn yn golygu y gellir defnyddio ymddygiadau diogelwch pan fyddant yn caniatáu inni gynyddu'n raddol ein goddefgarwch i sefyllfaoedd sy'n cael eu hofni neu sy'n achosi anghysur inni. Gallwn eu defnyddio fel carreg gamu i leihau pryder wrth inni ddelio â'r sefyllfaoedd hynny.
Fodd bynnag, mae'n rhaid i ni aros yn wyliadwrus fel nad ydyn nhw'n dod yn "dawelydd allanol" rydyn ni'n dod yn gaeth iddo oherwydd yn yr achos hwn ni fyddan nhw'n ein helpu ni, ond yn dod yn strategaeth o ymdopi rhan o realiti. Yn ymarferol, mae fel pe baem yn penderfynu edrych ar hanner y byd yn unig wrth anwybyddu'r ochr arall.
Ffynonellau:
Milosevic, I. & Radomsky, A. (2008) Nid yw ymddygiad diogelwch o reidrwydd yn ymyrryd â therapi amlygiad. Ymchwil Ymddygiad a Therapi; 46: 1111–1118.
Sloan, T. & Telch, MJ (2002) Effeithiau ymddygiad sy'n ceisio diogelwch ac ail-werthuso bygythiadau dan arweiniad ar leihau ofn yn ystod amlygiad: Ymchwiliad arbrofol. Ymchwil Ymddygiad a Therapi; 40: 235-251.
Rachman, SJ (1983) Addasu ymddygiad osgoi agoraffobig: Rhai posibiliadau ffres. Ymchwil Ymddygiad a Therapi; 21: 567-574.
Y fynedfa Ymddygiadau diogelwch, gwrthdaro rhannol â realiti ei gyhoeddi gyntaf yn Cornel Seicoleg.
