Mae gan bob cenedl eu harwyr. Mae bron pawb, hefyd.
Yn ddiamau, trwy gydol hanes bu ffigurau arwrol sydd wedi dod yn enghreifftiau o ddewrder, urddas, aberth ...
Fodd bynnag, yr athronydd Søren Kierkegaard, a oedd unwaith yn cydnabod mai ei ddiben mewn ysgrifennu oedd "cymhlethu" bywydau ei ddarllenwyr trwy fod eisiau bywiogi eu meddwl trwy eu gwthio i gwestiynu'r hyn yr oeddent bob amser wedi'i gymryd yn ganiataol, yn meddwl tybed i ba raddau y mae'r duedd gymdeithasol hon i feithrin edmygedd o'r arwr yn dda neu hyd yn oed yn ddymunol.
Mae edmygedd yn arwain yr arwyr i orwedd ar y soffa
“Gallwch weld person yn nofio drwy gamlas, eiliad sy’n gwybod 24 iaith neu draean yn cerdded ar ei ddwylo ei hun. Ond os tybir bod y person hwnnw yn rhagori ar werthoedd cyffredinol trwy rinwedd, ffydd, uchelwyr, ffyddlondeb, dyfalbarhad ... Yna perthynas dwyllodrus yw edmygedd ... Rhaid peidio â chyflwyno'r hyn sy'n rhagori ar y cyffredinol fel gwrthrych edmygedd ond fel angen", ysgrifennodd Kierkegaard.
Yn y bôn, mae'r athronydd yn ein rhybuddio mai dim ond edmygedd o ffigwr yr arwr, gan dybio ei fod uwchlaw'r mwyafrif o feidrolion, yw llwybr cyfforddus sy'n ein harwain i orwedd ar y soffa. Nid yw edmygu'r arwr yn meddwl ei fod yn berson uwchraddol yn cynhyrchu unrhyw newid yn ein hymddygiad, felly mae'n ddiwerth.
Mae Kierkegaard, mewn gwirionedd, yn tynnu sylw at hynny "Mae gwahaniaeth enfawr rhwng edmygwr ac efelychwr, oherwydd mae dynwaredwr, neu o leiaf yn ymdrechu'n galed i fod, yr hyn y mae'n ei edmygu". I'r athronydd, byddai edmygu'r arwr yn gyfystyr â rhoi tebyg ar gyfryngau cymdeithasol i swydd yn ymwneud â gweithred fonheddig. Dim byd mwy. Unwaith y byddwn yn gadael y Rhyngrwyd, nid yw'r edmygedd eiliad hwnnw o'r arwr dienw yn cael unrhyw effaith ar ein hymddygiad mwyach.
Mae’r broblem yn codi pan mae edmygedd yn seiliedig i raddau helaeth ar y gred bod yna bobl uwchraddol sy’n gallu gwneud pethau annirnadwy i weddill y meidrolion. Rydyn ni'n eu hedmygu, ond trwy eu gosod ar bedestal. Ac mae hyn yn ein harwain at ansymudedd. Cawn ein dal mewn edmygedd heb feddwl tybed beth y gallwn ei wneud i roi’r gwerthoedd yr ydym yn credu ynddynt ar waith.
Arwriaeth fel cyfystyr o aeddfedrwydd a rhyddid
Ar gyfer Kierkegaard "Does gan edmygedd ddim lle nac mae'n fath o ddihangfa" oherwydd nid yw'n arwain at weithredu, ond yn dod yn fath o gysur i gadw'r ddelwedd gadarnhaol sydd gennym ohonom ein hunain. Trwy fecanwaith seicolegol introjection, rydym yn priodoli i ni ein hunain nodweddion y bobl yr ydym yn eu hedmygu. Mae hyn yn gwneud i ni deimlo'n dda amdanom ein hunain. Ond heb orfod codi bys.
Roedd Kierkegaard yn cydnabod bod pob person yn dod â gwahanol rwystrau mewnol gyda nhw, ond un o'r rhai mwyaf cyffredin yw'r demtasiwn i feddwl ei fod yn ddigon i edmygu'r Samariad Trugarog i ddod yn un, gan anwybyddu'r posibilrwydd o ddod yn un allan o ddiogi syml.
Mae'r seicolegydd Philip Zimbardo yn cytuno ar rai pwyntiau gyda Kierkegaard: “Casgliad o fy ymchwil yw mai ychydig o bobl sy’n gwneud drwg, ond llawer llai yn gweithredu’n arwrol. Rhwng yr eithafion hyn o gromlin gloch y ddynoliaeth mae'r llu, y boblogaeth gyffredinol yn gwneud dim byd, y rhai yr wyf yn eu galw'n 'arwyr anfoddog', y rhai sy'n gwrthod yr alwad i weithredu a, thrwy wneud dim, yn aml yn eiriolwr ymhlyg yn awduron drygioni ".
Roedd Kierkegaard yn argyhoeddedig bod bod ar eich pen eich hun yn ofyniad moesegol nad yw’n apelio’n syml at “sengularities eithriadol”, at arwyr a edmygir, ond sy’n ymwneud â phob un ohonom.
Fodd bynnag, dad-ddyneiddio, lledaeniad cyfrifoldeb, ufudd-dod i awdurdod, systemau anghyfiawn, pwysau grŵp, ymddieithrio moesol ac anhysbysrwydd yw rhai o’r amodau cymdeithasol sy’n ein harwain i edmygu’r arwr, ond mewn ffordd ddifater a phell.
Yn wir, er bod y gair arwr wedi'i boblogeiddio i gyfeirio at ddemigods - a oedd â phwerau goruwchnaturiol ac, felly, yn anghyraeddadwy i'r dyn cyffredin - mae un o'r damcaniaethau hynaf ar ei darddiad yn cyfeirio at y ffaith bod "Yr arwr yw'r un sydd wedi cyrraedd aeddfedrwydd ac yn mynegi ei gyflwr dynol yn llawn".
Yn y persbectif hwn, sy’n cyd-fynd yn llwyr â gweledigaeth Kierkegaard, ffigwr yr arwr fyddai rhywun sy’n llwyddo i oresgyn ei benderfyniaethau, yn gymdeithasol a chwedlonol, yn hanesyddol ac yn hunangofiannol, i gyrraedd rhyddid a mynd allan o’r gromlin honno o’r gloch lle y rhan fwyaf yn gwywo.
Felly, os oes rhywbeth clodwiw ynglŷn ag edmygedd, ei allu yw datgelu i ni yr hyn a gredwn sy’n ddigonol neu’n gywir, i ddangos i ni’r gwerthoedd y teimlwn ein bod yn uniaethu â hwy ac i roi cliwiau inni am yr ymddygiadau i’w dilyn.
Fodd bynnag, os nad yw edmygedd yn ein gwthio i weithredu, os nad yw'n ein harwain i gyflawni'r gweithredoedd bach hynny o arwriaeth feunyddiol, fel helpu'r bobl o'n cwmpas, yna mae edmygedd yn dod yn parth cysur yn yr hwn yr ydym yn dihoeni syrthio i'r syml addoli eilunod yr oedd Erich Fromm eisoes wedi ein rhybuddio yn ei gylch.
Ffynonellau:
Marino, G. (2022) Pam roedd Kierkegaard yn credu ei bod yn ddiog i edmygu ein harwyr moesol. Yn: Psyche.
Collin, D. (2021) Arwriaeth foesegol yn ôl Kierkegaard: bod yn driw i chi'ch hun. Revue d'éthique et de théologie moesol; 132 (4): 71-84.
Zimbardo, P. (2011) Beth Sy'n Gwneud Arwr? Yn: Cylchgrawn Greater Good.
Y fynedfa Mae edmygu arwyr yn gwneud i ni deimlo'n well yn bobl, ond nid yw'n newid dim byd, yn ôl Kierkegaard ei gyhoeddi gyntaf yn Cornel Seicoleg.
