Xusuusnow markii aad caruur ahayd oo aad rinji rinji isku dayday inaad ku sii jirto khadadka? Xusuusnow niyad-jabka aad dareentay markii istaroogyadu ay ka soo baxeen cidhifyada naqshadeynta?
Bilowgii hore waxaan si fool-ka-fool ah ula kulannaa qaladka oo aan la kulano dareenka aan fiicnayn ee uu keeno. Ka dib, marka aan bilowno aaditaanka dugsiga, khaladaadyadu waxay qaataan qayb weyn. Buugaagta xusuus-qorka waxa ka buuxa khadadka cas oo tilmaamaya in aanu khalad samaynay. Waxay noo sheegeen in jawaabtayadu aanay ahayn sidii aanu filaynay ee loo baahan yahay in aynu wax ka bedelno.
Sidan ayaanu ku horumarinaynaa hab-dhaqan xun oo ku wajahan khaladka, ilaa heer aan rabno inaan ka mamnuucno nolosheenna. Waxaan iloobin in si aan u baranno socodka ay ahayd inaan ku dhacno marar badan. Kahor intaanan baran sida saxda ah ee loo cuno, waxaan khasaarinay cuntooyin aan tiro lahayn. Waxaan diirada saareynaa oo kaliya khaladaadka, anagoo ilownay in kuwani ay lagama maarmaan u yihiin horumarkeena. Waayo-aragnimadaasi, fikradda ah in khaladku xun yahay, wax kasta oo la iska ilaaliyo, ayaa dab nagu qabsaday.
Taa beddelkeeda, waa inaan baranaa sida khaladaadka loo sameeyo, joojiya inaan nafteena ku ciqaabno khaladaadkii hore oo u fur albaabka suurtogalnimada fashilka.
Khalad sida isha yaababka iyo daahfurka
Sannadkii 1968-kii, Spencer Silver, oo ah saynisyahan 3M Maplewood ah, ayaa ka shaqaynayay samaynta xabag aad u adag oo loogu talagalay warshadaha hawada. Si kastaba ha ahaatee, wuxuu abuuray walxo cusub oo aad u fudud oo si fudud u diiray iyada oo aan wax hadhaa ah dusha ka tagin.
Waxa markii hore khalad ahaa, shan sano ka dib waxa ay noqdeen xabagtii shirkadu isticmaali lahayd si ay u abuurto waxa markaas la odhan jiray Riix n 'Peel laakiin hadhow dhammaanteen waan garan karnaa isaga ku dhaji, waa cunsur meel walba ka jira xafiisyada aduunka.
Dhab ahaantii, hal-abuuro badan oo caan ah ayaa sabab u ah "khaladaadka". La yaab, xumaan iyo samaanba, waa khalad baa ku jira. Ka dib oo dhan, khaladku waa uun ka leexashada natiijada la filayo, ama sababtoo ah waxay ka soo horjeedaa filashadayada ama tan bulshada.
Dhankaas marka laga eego, qaladku wuu na dhibaa sababtoo ah wuxuu soo bandhigayaa arrin aan la filayn oo ku jirta isla'egta wuxuuna furayaa albaabka hubaal la'aanta. Waxa ay ina xasuusinaysaa in aynu ka leexanay wadadii sumadda lahayd, sidaa awgeed, aynaan gaadheyn meeshii "xaq" ahayd.
Maaha wax nasiib ah, dhab ahaantii, in ereyga qalad uu ka yimid Laatiinka "errare", oo sidoo kale macneheedu yahay warwareegid iyo u socosho bilaa ujeedo ah. Waxa kale oo ay la xidhiidhaa xididka "ers", taas oo macnaheedu yahay dhaqdhaqaaqa. Sidaa darteed, asalkiisu wuxuu soo jeedinayaa in khaladku yahay qayb ka mid ah horumarka. Khaladku waa qayb ka mid ah safarka. Ka fogaanshaha iyaga waxay nagu xukumaysaa dhaqdhaqaaq la'aan. Keliya kuwa aan waxba qaban ma khaldami karaan, kuwa aan isku dayin, kuwa aan halis gelin, kuwa aan ku dhiiran in ay intaas ka sii gudbaan oo xudduudahooda ka hor yimaadaan. Taas awgeed waa lagama maarmaan in la barto khaladaadka iyo xitaa in la furo meel loogu talagalay qaladka nolosheenna.
Khalad sida mishiinka waxbarashada
Maskaxdeena ayaa si joogto ah u saadaalisa suurtagalnimada in wax dhacaan si loo saadaaliyo dhibaatooyinka. Sida iska cad waxay isku dayi doontaa inay yarayso hubanti la'aanta iyo yaababka, si looga fogaado xaalad aad u baahan oo nagu qasbaysa inaan wajahno wax aan la filayn.
Inta badan habkani wuxuu ku dhacaa ka hooseeya heerka miyir-qabka, sida laga soo xigtay cilmi-baarayaasha neuroscientists ee Northwestern University. Si kastaba ha ahaatee, habkaasi wuxuu na siinayaa kalsooni. Dhanka kale, marka ay dhacdo lama filaan ah oo aan khaladno, maskaxdeenna waxay ku qasban tahay inay dib u xisaabiso farqiga u dhexeeya xaqiiqada iyo saadaalinteeda si ay u qiyaasto gefka qaladku.
Maadaama ay ku lug leedahay dadaal garasho weyn, iyo mararka qaarkood sidoo kale culeys shucuureed oo ay sabab u tahay halo xun oo qaladka lagu daboolay, dareenkeena koowaad waa inaan ka takhalusno khibradaas. Laakin waa sida saxda ah ee cilada qaladka ah in waxbarashadu ka dhacdo. Dhinacaas waxaanu ku cusboonaysiinaynaa saadaashayada, waxaanu aqoonsannaa xaqiiqada oo aanu bedelnaa qorshayaashayada si aanu u noqono kuwo waxtar leh ama si fiican ula qabsano.
Qaladaadku waxay u diyaariyaan maskaxda inay wax ku barato siyaabo gaar ah oo awood leh. Sidaa darteed, marka aan khalad samayno, halkii aan isku dayi lahayn inaan si degdeg ah u dhaqaaqno, waxaan u baahannahay inaan fahamno inaan heleyno macluumaad qiimo leh si aan u cusbooneysiino aragtideena aduunka, dib u habeynta waxa aan aaminsanahay ama aan bedelno dabeecadeena.
Awoodda lagu arko khaladaadka sida fursadaha waxbarasho ayaa fure u ah horumarinta maskaxda korriinka. Qofka maskaxda korriinka leh waxay isu arki doonaan sida a "Shaqada socota", taas oo macnaheedu yahay in khaladaadku aanay khatar ku ahayn aqoonsiga qofka. Waqtigaas saxda ah, waxay joojiyaan cadowgooda oo ay noqdaan xulafo.
Dabcan, barashada sida khaladaadka loo sameeyo waxay u baahan tahay shaqo adag. Waxa loo baahan yahay in la falanqeeyo wixii khaldamay oo aan ogaano sida loo saxo. Oo si tan loo sameeyo, waa in aan ku celcelinno is-aqbalaada annagoo u fahmaya qaladka sida dhacdo, ee ma aha aqoonsi joogto ah. Haddii aan wax ka khaldanahay, macnaheedu maaha in aan nahay "fashil".
Waxaa xiiso leh in la ogaado in marka aan furno albaabka qaladka, fursadaha samaynta khaladaadka ayaa hoos u dhacaya sababtoo ah samaynta qolka entropy waxaan nafteena u furaynaa dhammaan fursadaha, taas oo kordhinaysa aragtida natiijooyinka.
Dabcan, maaha inaad nolosha ku wajahdo adigoo khaladaad ula kac ah u gala, balse waa inaad meel u bannaysaa wax aan la filayn oo aad albaabka u furto hubaal la'aan. Aad u dhiiran, xitaa haddii ay la macno tahay inaad qaladaad sameyso. Marka la soo koobo, waa su'aal ah in la ballaariyo cidhifyada sawirka oo aan nabada la galno nafteena marka, si qalad ah, dariiqyadayadu ay ka baxaan marinnada. Sababtoo ah qaladku wuxuu noqon karaa mid naxdin leh, laakiin sidoo kale wuxuu noqon karaa sixir.
Sources:
Vilares, I. et. Al. (2012) Matalooyin kala duwan oo hore iyo hubaal la'aan ku jirta maskaxda bini'aadamka. Bayolojiga hadda; 22 (18): 1641-1648.
Green, P. (2007) Post-it: Ogeysiiska Ujeedada oo dhan ee ku dheggan. Gudaha: The New York Times.
Albaabka laga soo galo Farshaxanka barashada khaladaadka si aan u qaadanno qaladka nolosheenna waxaa markii ugu horreysay lagu daabacay Geeska cilmi nafsiga.
