Polarization waxay ku hormaraysaa boodbood iyo xuduud. Waxaan isku duubnaa oo faafinnaa jagooyin aad u daran oo leh qalbi-iftiin dhibaya, annagoo illowna kuwa fikiray. "mesotes" ama barta dhexe ee midig ee Aristotle mar kor u qaaday. Iyo mar kasta oo fikradaheennu noqdaan kuwo aad u daran, inta badan xiisaddu waxay kor u kacdaa hawada. Markasta oo aynu noqono falcelis, waxa ay u badantahay in bulshadu ay lumiso dheelitirkeeda.
Cilmi-nafsiga ayaa sharraxaad ka leh dhacdadan - soo-gaadhis doorasho.
Waa maxay Muujinta Xulashada?
Sannadkii 1957-kii, khabiirka cilmi-nafsiga bulshada Leon Festinger waxa uu soo saaray aragtida is-khilaafsanaanta garashada, sida laga soo xigtay taas oo aan u jeedno in aan raadinno is-waafajinta caqiidada, dabeecadaha iyo dabeecadahayada, taas oo noo horseedaysa in aan iska ilaalino jahwareerka sababtoo ah waxay abuurtaa xaalad raaxo darro gudaha ah.
Sannado badan, cilmi-baaris nafsi ah oo badan ayaa la sameeyay kuwaas oo xaqiijinaya aragtidan: waxaan doorbidnaa macluumaadka taageeraya aragtiyadayada oo aan ka fogaano macluumaadka iyaga ka hor imaan kara. Waxaan nahay dhibanayaal xaqiijinta eexda. Waxaan u badan nahay inaan ogaano oo aan xasuusanno faahfaahinta xaqiijineysa filashadayada, fikradaha ama fikradaha la aaminsan yahay si aan uga fogaano dadaalka loo baahan yahay si loo beddelo waxa aan aaminsanahay iyo dib u habeynta qaababka maskaxdeena.
Aragtidani waa aasaaska ay ku dhisan tahay eexda soo-gaadhista xulashada, oo sidoo kale loo yaqaan raadinta macluumaadka xaqiijinta. Asal ahaan, waa u janjeerta in la raadiyo oo diiradda la saaro macluumaadka ku habboon hab-dhaqankeenna, caqiidada, iyo ra'yigayada, iyada oo la iska ilaalinayo xogta ka soo horjeeda.
Natiijo ahaan, waxaan u janjeernaa inaan kaliya doorano oo akhrino macluumaadka warbaahinta aan isku fikirka nahay. Dhacdadani waxay si gaar ah uga muuqataa arrimaha bulshada ee aadka loo siyaasadeeyay, laga bilaabo ilmo iska soo rididda ilaa guurka dadka isku jinsiga ah ilaa xakamaynta socdaalka.
Soo bandhigid doorasho oo ficil ah
Dhawaan, cilmi-baarayaasha kaUniversitat Ramon Llull waxay qorteen in ka badan 2.000 oo qof si ay uga jawaabaan su'aalo taxane ah oo qiimeynaya waxa ay aaminsan yihiin ee ku saabsan kala duwanaanta, gaar ahaan muhiimadda kala duwanaanta dhaqanka iyo qowmiyadaha ay u leedahay bulshada.
Ka qaybgalayaashu waa inay kala doortaan laba fursadood: akhri siddeed mawduuc oo ku saabsan qaxootiga iyagoo ka eegaya aragti ka soo horjeeda tooda; taas oo ah, dadka taageersan in la taageero qaxootiga waa in ay akhriyaan doodaha ka dhanka ah iyo lidkeeda. Haddii ay doortaan inay akhriyaan doodaha iyaga ka soo horjeeda, waxay heli karaan 10 euro, laakiin haddii ay doortaan inay akhriyaan siddeed doodood oo waafaqsan caqiidooyinka ay aaminsan yihiin, abaalgudka wuxuu ahaa mid ka yar, 7 euro.
Shan bilood ka dib, ka qaybgalayaashu waxa ay galeen qaybta labaad ee daraasadda, laakiin ma ahayn in ay akhriyaan doodaha ama ka soo horjeeda fikradahooda, kaliya waxay ka jawaabaan su'aalo-ururinta taas oo dib loo qiimeeyay waxay aaminsan yihiin kala duwanaanshaha.
Cilmi-baadhayaashu waxay ogaadeen in 58,6% dadku ay muujiyeen eex la xushay sababtoo ah waxay doorteen inay akhriyaan mawduucyo waafaqsan caqiidooyinka ay aaminsan yihiin, xitaa haddii ay la macno tahay helitaanka lacag yar. Runtii, nacaybkoodu wuxuu sidoo kale saameeyay aaminsanaanta kala duwanaanshaha.
Kuwa ka soo horjeeda in la caawiyo qaxootiga oo aan u dhega nuglayn in ay akhriyaan macluumaadka ka hor iman kara caqiidadooda waxay lahaayeen aragtiyo xun oo ku saabsan kala duwanaanshaha muddada dheer marka loo eego kuwa iyagana ka soo horjeeda caawinta qaxootiga, laakiin waxay u furnaayeen inay dhegaystaan mawduucyo kala duwan.
Baarayaasha ayaa intaas ku soo gabagabeeyay "Fikrado xun oo ku saabsan kala duwanaanshiyaha ayaa laga yaabaa inay ka soo baxaan, qayb ahaan, eexda si looga fogaado macluumaadka wanaagsan ee ku saabsan kala duwanaanta waqti ka dib." Tani waxay ka dhigan tahay in eexda soo-gaadhista ee xulashada aysan kaliya nagu riixin inaan qaadano mawqifyo badan oo la isku halleyn karo iyadoo la xoojinayo caqiidooyinkayada bilowga ah, laakiin sidoo kale waxay saameynaysaa dabeecadeena, nagu riixaysa inaan gaarno xitaa go'aamo aan macquul ahayn, xitaa haddii aan faa'iido u lahayn nafteena.
Khatarta ay leedahay dib u quudinta caqiidada
Kuwa isku mashquuliya soo bandhigista xulashada iyo, sidaas darteed, doorta nooc ka mid ah warbaahinta isgaarsiinta, sidoo kale waxay aad ugu nugul yihiin inay rumaystaan oo aqbalaan run ahaan nooc kasta oo macluumaad ah oo ka yimaada ilahaas oo xoojiya fikradahooda.
Dhab ahaantii, daraasaduhu waxay ogaadeen inaan u janjeerno inaan aad u naqdino macluumaadka aan ku habboonayn caqiidadayada hore ee jirtey oo aan u aragno shaki. Taa beddelkeeda, waxay u badan tahay inaan rumaysanno macluumaadka ku habboon fikradaheenna, sidaas darteed way noo fududdahay in la marin habaabiyo ama lagu maareeyo nuxurka noocaas ah.
Faafinta internetka, waxaan heli karnaa xog badan oo laga helayo ilo kala duwan, laakiin waa sida saxda ah ee fursadahan ballaaran ee macluumaadka taas oo noo horseedaysa inaan noqonno xulasho badan.
In kasta oo xaqiiqda ah in sahayda macluumaadku ka badan tahay, wax aragti ahaan ka caawin doona inaan ballaarino aragtideena, dhab ahaantii waxay dhacdaa in aan nafteena ku xirno xumbo macluumaad oo ku beegan caqiidadayada. Ka fogaana ballaarinta aragtideena, waxaynu u janjeernaa inaan raadino caddayn xaqiijinaysa habka aan u aragno aduunka.
Algorithms-yada shabakada bulshadu waxay sii xoojiyaan isbeddelkan iyagoo soo jeedinaya nuxur ku salaysan macluumaadka aan hore u isticmaalnay. Qolkaas qaylo-dhaantu wuxuu xoojinayaa fikradda ah inaan saxan nahay kuwa kalena waa khaldan yihiin. Maanta waxaan haysanaa "caddayn" ka badan abid in aan sax nahay. Xitaa haddii aysan ahayn.
Si kastaba ha ahaatee, nacaybkan ina siinaya kalsooni been ah ayaa sidoo kale naga dhigaysa inaan ku adkaano fikirkeena oo aan u dulqaadanno fikradaha aynaan wadaagin. Dhacdadan, oo lagu soo celceliyay heer bulsho, ayaa inna sii fogaynaysa, iyada oo jabinaysa buundooyinka wada-hadalka oo ay sababto rabshado.
Awooda weyn ee jamacnimada
In kasta oo ay run tahay in aynaan cuni karin dhammaan macluumaadka la soo saaray iyo in arrin dhab ah oo la taaban karo ay tahay in aan dooranno, ma lumin karno xaqiiqda ah in korriinka uu dhaco marka uu dhaco. Waxaan ka baxnay aagga raaxada oo tijaabi caqiidadeena.
Si ula kac ah u raadinta macluumaadka muhiimka ah ee ku saabsan waxa aan u maleyneyno inay faa'iido badan yeelan karaan sababtoo ah waxay noo ogolaaneysaa inaan fahamno siyaabo kala duwan oo loo arko aduunka, ogaano fursadaha kale iyo, dabcan, horumarinta dabacsanaan maskaxeed oo weyn.
Qabashada jamacnimada waxay kaloo naga caawinaysaa inaan nafteena ka fogaano runta dhabta ah waxayna ugu dambeyntii naga dhigaysaa dad xor ah oo aan la isticmaali karin. Waa in aan xasuusannaa in runta ka dambaysa ay ku faafto in la mariyo macluumaadka oo soo jiidanaaya rumaysnaanteenii hore sababtoo ah habkan ayaanu u naqdin yarahay waxa aan akhrino. Si kastaba ha ahaatee, baraarujin yar iyo hab-dhaqanka fur-furan waxaynu kaga baxsan karnaa soo-gaadhista xulashada iyo cawaaqibkeeda.
Sources:
De keersmaecker, J & Schmind, K. (2022) Eexda soo-gaadhista ee xulashada waxay saadaalisaa aragtiyaha kala duwanaanshaha waqtiga. Warbixinta Cilmi-nafsiga iyo Dib-u-eegista; 10.3758.
Frimer, JA iyo. Al. (2017) Libaraalka iyo konserfatifka ayaa si isku mid ah ugu dhiirigeliyay inay iska ilaaliyaan in midba midka kale fikradihiisa soo bandhigo. Wargeyska cilmi nafsiga ee takhasuska ah; 72:1-12.
Albaabka laga soo galo Soo bandhigista xulashada, eexda nagu riixaysa inaan qaadno jagooyin xad dhaaf ah waxaa markii ugu horreysay lagu daabacay Geeska cilmi nafsiga.
