Isu tinowanzo funga kuti zviitiko zvizhinji hazviitike netsaona, asi zvine tsananguro inonzwisisika. Ndosaka tichitsvaga zvikonzero zvinotsanangura zviito zvevamwe uye nezvedu. Isu tinoedza kutsvaga zvikonzero zvehunhu hwavo. Uku kutsvaga kwechikonzero kunotitorera kure nemukana uye kunotibvumidza, kune rumwe rutivi, kuti tinzwisise zvepasi uye, kune rumwe rutivi, kufanoona zviito zveramangwana.
Kugovera zvikonzero muchiito chiitiko chinozivikanwa se "chinongedzo". Muchokwadi, nyanzvi yezvemagariro evanhu Lee Ross akataura kuti tese tinozvibata se "intuitive psychologists" nekuti isu tinoedza kutsanangura maitiro uye tichifungidzira nezve vanhu uye nharaunda dzavanoshanda.
Zvisinei, isu hatiwanzo "kusasarura masayendisiti", asi isu tine tsika yekuita kuti vanhu vazvidavirire, tichideredza simba rechinyorwa. Ipapo isu tinoita yakakosha yekupihwa kukanganisa kana zvisirizvo.
Ndeipi yakakosha yekupa chikanganiso?
Kana isu tichiedza kutsanangura maitiro isu tinokwanisa kufunga zvese zviri zvemukati zvemunhu uye zvekunze zvinhu zvemamiriro ezvinhu maitiro iwayo. Naizvozvo, isu tinokwanisa kupa hunhu pamaitiro emunhu, zvinokurudzira, hunhu uye hunhu, senge: "Akanonoka kusvika nekuti ane husimbe", kana isu tinogona kufunga nezve mamiriro acho uye kufunga: "Akanonoka kusvika nekuti kwaive nemotokari zhinji".
Sezvo pasina munhu anoita akazviparadzanisa nenzvimbo yaanogara, chinhu chakangwara kuita kutsanangura hunhu kusanganisa simba remukati nekunze masimba. Nenzira chete iyi ndipo patichakwanisa kuwana pfungwa sechinangwa sezvinobvira pazvinhu zvese zvinomanikidza mumwe munhu kuti aite neimwe nzira.
Chero zvazvingaitika, vanhu vazhinji vanobatwa nerusarura uye vanowanzo tarisa mhedzisiro yekukurudzira kana maitiro ekudzikisira nekudzikisira pesvedzero yezviri kuitika, izvi zvinozivikanwa sechikanganiso chakakosha.
Semuenzaniso, chimbofungidzira mamiriro ezvinhu aungangodaro wakasangana nawo: uri kutyaira wakanyarara paunongoerekana waona mota inomhanya kwazvo ichipfuura munhu wese nenzira yekusafunga. Chinhu chekutanga chinopfuura nepfungwa dzako chingangove chisiri chekunyepedzera. Unogona kufunga kuti iye mutyairi asina hanya kana akatodhakwa. Asi anogona kunge ari munhu ane hupenyu kana kufa kwechimbichimbi. Nekudaro, iko kwekutanga kukurudzira kazhinji kunowanzoita kutonga pamusoro pehunhu hwayo, kudzikisira misiyano yezvakatipoteredza iyo inogona kuona maitiro ayo.
Sei tichipa vamwe mhosva?
Ross akatenda kuti isu tinopa kurema kune zvemukati zvinhu nekuda kwekuti zviri nyore kwatiri. Kana isu tisingazive munhu kana mamiriro ake ezvinhu, zviri nyore kupa mamwe maitiro emunhu kana hunhu kubva pane zvaanoita pane kuongorora zvese zvingangoitika mamiriro anogona kumufurira. Izvi zvinotitungamira kuti tikubate iwe kuti uzvidavirire.
Nekudaro, iyo tsananguro yakanyanya kuomarara. Pakupedzisira, tinobata vamwe vachizvidavirira nekuti tinowanzotenda kuti maitiro anoenderana zvakanyanya nekuda kwedu. Iko kutenda kwekuti isu takanangana nezviito zvedu kunotibvumidza kuti tifunge kuti isu tiri mamaneja ehupenyu hwedu, panzvimbo pekungova mashizha chete anotamiswa nemhepo yemamiriro ezvinhu. Izvi zvinotipa pfungwa yekudzora isu tisingade kurega. Chaizvoizvo, isu tinopomera vamwe nekuti isu tinoda kutenda kuti isu tine masimba akazara pamusoro pedu pachedu hupenyu.
Muchokwadi, yakakosha yekupa chikanganiso inogarawo mu kutenda munyika ine ruramisiro. Kufunga kuti munhu wese anowana zvakamukodzera uye kuti kana vakapinda mumatambudziko nenzira iyi nekuti ivo "vakazvitsvaga" kana kuti havana kuedza zvakaringana, zvinoderedza basa renharaunda uye zvinowedzera zvinhu zvemukati. Mupfungwa iyi, vaongorori paYunivhesiti yeTexas vakaona kuti nzanga dzekuMadokero dzinowanzoita kuti vanhu vazvidavirire pane zvavanoita, nepo tsika dzekuMabvazuva dzichinyanya kukoshesa mamiriro kana magariro.
Zvitendero zvinokonzeresa kukanganisa kwakakosha zvinogona kuva nenjodzi nekuti, semuenzaniso, tinogona kupomera avo vakashungurudzwa kana isu tinogona kufunga kuti vanhu vakasarudzika nenzanga ndivo vane mhosva yekukanganisa kwayo. Nekuda kwekukanganisa kwakakosha kwekupa, tinogona kufunga kuti avo vanoita "zvakaipa" vanhu vakaipa nekuti hatinetseke kufunga mamiriro kana mamiriro ezvinhu.
Saka hazvisi zvoitika kuti mhosho yekukosheswa yakakudzwa panotsanangurwa tsananguro yemafambiro asina kunaka. Kana chiitiko chikatityisidzira uye chinotidzikamisa, tinowanzo funga kuti neimwe nzira, akabatwa ane mhosva. Iyo tarisiro yekufunga nyika haina kurongeka uye zvimwe zvinhu zvichiitika zvisina kujairika zvinotyisa zvakanyanya, sekudzidza kubva kuYunivhesiti yeOhio kunoratidza. Chaizvoizvo, isu tinopa mhosva ivo vakaurayiwa nekutibatsira kuti tinzwe takachengeteka uye kusimbisazve maonero edu epasirese.
Izvi zvinosimbiswa neongororo yakaitwa neboka revanoongorora nezvepfungwa kubva kumayunivhesiti eWashington neIllinois. Ava vaongorori vakakumbira vanhu mazana matatu nemakumi masere kuti vaverenge rondedzero uye vakatsanangura kuti musoro wenyaya wakasarudzwa chero nekungobaya mari, zvichireva kuti munyori aisatofanira kubvumirana nezviri mukati.
Vamwe vatori vechikamu vakaverenga vhezheni yechinyorwa ichi vachitsigira marongero ebasa uye vamwe vachipesana. Ipapo vaifanira kuratidza kuti mafungiro emunyori wenyaya iyi aive ei. 53% yevatori vechikamu vakataura nemunyori hunhu hwaienderana nerondedzero iyi: pro-kusanganisa maitiro kana rondedzero yaive yekusimbisa uye yekurwisa-kusanganisa maitiro apo rondedzero yacho yaipesana nemitemo yakadaro.
Chete 27% yevatori vechikamu vakaratidza kuti havagone kuziva chinzvimbo chemunyori wechidzidzo. Uku kuyedza kunoratidzira hupofu kumamiriro ezvinhu uye nekukurumidza kutonga, izvo zvinotitungamira kupomera vamwe mhosva tisingatarise mamiriro ekuwedzera.
Mhosva ndeyako, kwete yangu
Sezvineiwo, yakakosha yekupihwa kukanganisa inowanzo fungidzirwa kune vamwe, kashoma pachedu. Izvi zvinodaro nekuti isu tiri vanyajambwa ve izvo zvinozivikanwa se "mutambi-anocherekedza kusarura".
Kana tichiona maitiro emunhu, tinowanzopa maitiro avo kuhunhu hwavo kana mukati kukurudzira, kwete kune mamiriro ezvinhu, asi kana isu tiri ivo vanopokana, isu tinowanzo kupa zviito zvedu kune mamiriro ezvinhu. Mune mamwe mazwi, kana mumwe munhu achizvibata, tinofungidzira kuti munhu akaipa; asi kana tikazvibata, zviri nekuda kwemamiriro ezvinhu.
Uku kusarudzika hakungokonzerwe nenyaya yekuti isu tinoedza kuzviruramisa uye nekuchengetedza egos yedu yakachengeteka, asiwo kune chokwadi chekuti tinoziva zvirinani mamiriro ezvinhu akaitika maitiro ari mubvunzo.
Semuenzaniso, kana munhu akarova mukati medu mubhawa rakazara, isu tinowanzo funga kuti havana hanya kana hutsinye, asi kana tikasundidzira mumwe munhu, tinofunga kuti imhaka yekuti pakanga pasina nzvimbo yakakwana nekuti isu hatizvione sevasina hanya munhu kana hutsinye. Kana munhu akatsvedza pamhanza yebhanana, tinofunga kuti haina kujeka, asi kana tikatsvedza tinopomera peel racho. Izvo zvakangodaro.
Ehezve, dzimwe nguva isu tinogona zvakare kuve vanyajambwa vezvisakarurama. Semuenzaniso, vaongorori kubva ku Perelman Chikoro cheMishonga vakawana kuti vamwe vanunuri vanonzwa kuve nemhosva huru pamusoro pehuwandu hwenzufu dzinoitika mushure medambudziko. Izvo zvinoitika ndezvekuti vanhu ava vanokoshesa simba ravo uye pesvedzero yezviito zvavo, vachikanganwa misiyano yese iri pamusoro pevanogona kudzora mumamiriro ezvinhu ane njodzi.
Saizvozvowo, isu tinogona kuzvipa mhosva nekuda kwematambudziko anoitika kune vanhu vepedyo, kunyangwe muchokwadi kutonga kwedu pamusoro pemamiriro ezvinhu uye nesarudzo yavo ishoma. Nekudaro, kusarudzika kwekusarura kunotitungamira kuti tifunge kuti tingadai takaita zvakati wandei kunzvenga nhamo, apo muchokwadi isu tisina.
Tingaite sei kuti titize iyo yakakosha yekupihwa kukanganisa?
Kudzikamisa mhedzisiro yeakakosha ekupa chikanganiso tinoda kumutsa tsitsi nekuzvibvunza isu: "Dai ndaive mubhutsu yemunhu iyeye, ndaizotsanangura sei mamiriro ezvinhu?"
Iyi shanduko yemawonero ichatibvumidza isu kunyatso shandura pfungwa yemamiriro ezvinhu uye nemafungiro atinoita nezvehunhu. Muchokwadi, kuyedza kwakaitwa paUniversity yeWest yeEngland kwakaratidza kuti kushandurwa kwemazwi kwemaonero kunotibatsira kurwisa kufungira uku.
Aya masayendisiti akabvunza vatori vechikamu mibvunzo yakavamanikidza kudzosera pfungwa dzekuona pasi pemamiriro akasiyana (ini-iwe, pano-apo, ikozvino-ipapo). Saka vakaona kuti vanhu vakagamuchira dzidziso iyi kuti vachinje maonero avo vaive nemukana wekupa vamwe mhosva uye vakatora zvakatipoteredza kuti vatsanangure zvakaitika.
Naizvozvo, isu tinongofanirwa kuona maitiro muchiedza chekunzwira tsitsi, tichinyatso kuzviisa mushangu dzemumwe munhu kuyedza kumunzwisisa kuburikidza nemaziso ake.
Zvinoreva kuti inotevera nguva yatiri kuda kutonga mumwe munhu, tinofanira kuyeuka kuti isu tinogona kutambura nekwakakosha kupiwa kukanganisa. Panzvimbo pekumupomera kana kufunga kuti iye munhu "akaipa", isu tinofanira kungozvibvunza isu kuti: "Dai ndaiva munhu iyeye, sei ndaizoita zvakadai?"
Shanduko iyi yemafungiro ichatibvumidza kuve vanonzwisisa uye vanonzwisisa vanhu, vanhu vasingararame nekutonga vamwe, asi vane kukura mupfungwa zvakakwana kuti unzwisise kuti hapana dema kana chena.
Zvinyorwa:
Han, J., LaMarra, D., Vapiwala, N. (2017) Kushandisa zvidzidzo kubva kumagariro epfungwa kushandura tsika yekuzivisa kukanganisa. Dzidzo yeUrapa; (51): 10-996.
Hooper, N. et. Al. (2015) Maonero ekutora anoderedza yakakosha yekupa kukanganisa. Zvinyorwa zveCompextual Behaeveal Science; 4 (2): 69–72.
Bauman, CW & Skitka, LJ (2010) Kugadzira Mipiro Yezvakanaka: Kuwandisa Kwekunyorerana Bias muGeneral Population. Yekutanga uye Inoshandiswa Yemagariro Psychology; 32 (3): 269–277.
Parales, C. (2010) El kukanganisa kwakakosha en psychology: reflexiones en torno a las contribuciones de Gustav Ichheiser. Colombian Revista de Psicología; (19): 2-161.
Gawronski, B. (2007) Yakakosha Attribution Kanganiso. Encyclopedia yeSocial Psychology; 367-369.
Alicke, MD (2000) Inogadzikana kudzora uye psychology yemhosva. Psychological Bulletin; 126 (4): 556–574.
Ross, L. & Anderson, C. (1982) Kukanganisa mune yekupa maitiro: Pamabviro nekuchengetedza kwekukanganisa kwenzanga kuongororwa. Musangano: Kutongwa pasi pekusava nechokwadi: Heuristics uye kusarura.
Ross, L. (1977) Iyo Intuitive Psychologist uye Kukanganisa Kwake: Zvinokanganisa muitiro weKupa. Kufambira mberi muKwayedza Ruzhinji Psychology; (10): 173-220.
Kupinda Yakakosha yekupa chikanganiso: kupomera vanhu nekukanganwa mamiriro acho yakatanga kubudiswa muna Kona yePsychology.
