Het sociale stigma dat wordt geassocieerd met psychische stoornissen en psychische problemen bestaat al lang. Het woord 'stigma' heeft zelfs een negatieve connotatie en komt uit het oude Griekenland, waar een stigma een merk was waarmee slaven of criminelen werden gebrandmerkt.
Eeuwenlang heeft de samenleving mensen met depressie, autisme, schizofrenie of andere psychische aandoeningen niet veel beter behandeld. In de Middeleeuwen werd geestesziekte beschouwd als een goddelijke straf. Men dacht dat de zieken bezeten waren door de duivel, en velen werden op de brandstapel verbrand of in de eerste gestichten gegooid, waar ze aan muren of hun bedden werden vastgeketend.
Tijdens de Verlichting werden de geesteszieken eindelijk uit hun ketenen bevrijd en werden er instellingen opgericht om hen te helpen, hoewel stigma en discriminatie een ongelukkig hoogtepunt bereikten tijdens de nazi-periode in Duitsland, toen honderdduizenden geesteszieken werden gedood of gesteriliseerd.
Vandaag hebben we ons nog niet volledig bevrijd van het stigma dat gepaard gaat met geestesziekten. Veel mensen blijven emotionele problemen zien als een teken van zwakte en een reden tot schaamte. In feite treft dit stigma niet alleen mensen met de stoornis, maar strekt het zich ook uit tot hun familieleden, beste vrienden en zelfs werknemers die hen helpen.
Het stigma van beleefdheid, een wijdverbreide sociale afwijzing
Zelfs familie, vrienden en naasten kunnen last hebben van het zogenaamde "stigma van beleefdheid". Het gaat over de afwijzing en sociale diskrediet die worden geassocieerd met mensen die een relatie hebben met degenen die "gemarkeerd" zijn. In de praktijk wordt het stigma van de persoon die door de psychische stoornis is getroffen, overgedragen op degenen die familie- of professionele relaties met hen hebben.
Familiestigma komt het meest voor en treft meestal de ouders, broers en zussen, echtgenoten, kinderen en andere familieleden van de persoon die aan de stoornis lijdt. Maar het is niet de enige. Een studie uitgevoerd aan de Universiteit van Victoria onthulde dat het stigma van associatie ook geldt voor degenen die werken met sociaal gemarginaliseerde en uitgesloten groepen. Het stigma van beleefdheid heeft ook een sterke impact op deze mensen. Ze erkennen dat hun vrienden en familie hun maatschappelijk werk niet steunen of begrijpen en dat professionals van andere instellingen en mensen in het algemeen hen slecht behandelen. Dit heeft uiteraard gevolgen voor hun gezondheid en is een van de belangrijkste redenen waarom ze hun baan opzeggen.
Verhalen over schuld, schaamte en besmetting zijn de belangrijkste factoren die aanleiding geven tot het stigma van beleefdheid. Verhalen van schuld suggereren dat degenen die op de een of andere manier verbonden zijn met gestigmatiseerde mensen schuldig of verantwoordelijk zijn voor de negatieve sociale implicaties van het stigma. In plaats daarvan suggereren de besmettingsverhalen dat die mensen waarschijnlijk vergelijkbare waarden, kenmerken of gedragingen hebben. Het is duidelijk dat dit ongefundeerde stereotypen zijn die in de loop van de tijd zijn overgedragen en die we niet volledig uit onze samenleving hebben kunnen bannen.
De lange schaduw van associatiestigma en de schade die het veroorzaakt
Familieleden die onderworpen zijn aan het stigma van beleefdheid, voelen schaamte en schuldgevoelens. Vaak geven ze zichzelf de schuld omdat ze denken dat ze op de een of andere manier hebben bijgedragen aan de ziekte van het familielid. Ze ervaren ook diepe emotionele stress, verhoogde stressniveaus, depressie en sociaal isolement.
Natuurlijk wordt het gewicht van het stigma van beleefdheid gevoeld. Onderzoekers uit de Columbia University ze interviewden 156 ouders en partners van psychiatrische patiënten die voor het eerst werden opgenomen en ontdekten dat de helft had geprobeerd het probleem voor anderen te verbergen. De reden? Ze hebben het misverstand en de sociale afwijzing aan den lijve ondervonden.
Een bijzonder schokkend onderzoek aan de Universiteit van Lund, waarin 162 familieleden van patiënten die op psychiatrische afdelingen waren opgenomen, werden geïnterviewd na acute episodes, onthulde dat de meesten de lange tentakels van het stigma van beleefdheid voelden. Bovendien erkende 18% van de familieleden dat ze soms dachten dat de patiënt beter af zou zijn als hij dood zou zijn, dat het beter zou zijn als hij nooit werd geboren of dat ze hem nooit hadden ontmoet. 10% van die familieleden had ook zelfmoordgedachten.
De kwaliteit van de relatie met de getroffen persoon lijdt ook onder dit uitgebreide stigma. Een reeks onderzoeken uitgevoerd aan de Universiteit van Zuid-Florida onthulde dat beleefdheidsstigma ouders van kinderen met een handicap treft door sociale interacties te remmen en hen een negatief aura te geven. Deze ouders zien het oordeel en de schuld van anderen over de handicap, het gedrag of de zorg van hun kind. En sociale perceptie oefent uiteindelijk negatieve druk uit op de relatie tussen gestigmatiseerde mensen en hun families. Het resultaat? De sociale steun die mensen met een psychische stoornis krijgen, neemt af.
Hoe voorkom je het stigma dat gepaard gaat met psychische stoornissen?
Socioloog Erwin Goffman, die de basis legde voor stigmaonderzoek, schreef dat: "Er is geen land, samenleving of cultuur waarin mensen met een psychische aandoening dezelfde sociale waarde hebben als mensen zonder psychische aandoeningen". Het was toen het jaar 1963. Vandaag zijn we in 2021 en er is weinig veranderd in de populaire verbeelding.
Studies hebben aangetoond dat de beste manier om van die stereotypen af te komen, die zoveel schade aanrichten, niet is om lege campagnes te lanceren die alleen dienen om de zakken van reclamebureaus en schone gewetens vet te maken, maar dat er een minder spectaculaire en veel meer effectieve manier om het stigma van beleefdheid te verminderen: contact met de betrokkenen.
Het is gewoon een kwestie van de blik verruimen. Als we er rekening mee houden dat ongeveer 50% van de bevolking tijdens hun leven een episode doormaakt die verband houdt met een psychische stoornis - of het nu gaat om angst of depressie - is het zeer waarschijnlijk dat we iemand kennen die lijdt of heeft geleden aan een emotioneel probleem. Als we ons bewust zijn van het bestaan van deze mensen in ons leven en de problemen die ze doormaken, zullen we een realistischer beeld krijgen van psychische stoornissen dat ons helpt onze stereotypen te heroverwegen om een meer open, tolerante en begripvollere houding te ontwikkelen.
Bronnen:
Rössler, W. (2016) Het stigma van psychische stoornissen. Een millennia lange geschiedenis van sociale uitsluiting en vooroordelen. EMBO-vertegenwoordiger; 17 (9): 1250–1253.
Phillips, R. & Benoit, C. (2013) Onderzoek naar stigma door associatie tussen eerstelijnszorgaanbieders die sekswerkers dienen. Gezondheidsbeleid; 9 (SP): 139-151.
Corrigan, PW et. Al. (2004) Structurele niveaus van stigmatisering en discriminatie van psychische aandoeningen. Schizophr Bull; 30 (3): 481-491.
Green, SE (2004) De impact van stigma op de houding van moeders ten opzichte van plaatsing van kinderen met een handicap in woonzorgcentra. Soc Sci Med; 59 (4): 799-812.
Green, SE (2003) "Wat bedoel je met 'wat is er mis met haar?'": Stigma en het leven van gezinnen van kinderen met een handicap. Soc Sci Med; 57 (8): 1361-1374.
Ostman, M. & Kjellin, L. (2002) Stigma door associatie: psychologische factoren bij familieleden van mensen met een psychische aandoening. Br J Psychiatry; 181:494-498.
Phelan, JC et. Al. (1998) Psychiatrische ziekte en familiestigma. Schizophr Bull; 24 (1): 115-126.
De ingang Stigma van beleefdheid, wanneer sociale afwijzing zich uitstrekt tot de familie van mensen met psychische stoornissen werd voor het eerst gepubliceerd in Hoek van de psychologie.
