Er was eens een bijeenkomst van de krabben. Ze kwamen overal vandaan: uit kalme wateren en onrustige oceanen en zelfs uit rivieren. Er was nog nooit een oproep van deze omvang geweest, dus iedereen wachtte af waarom.
De vlierkrab sprak:
- Vrienden, ik heb jullie opgeroepen om te praten over een zeer slechte gewoonte die we al eeuwenlang hebben en die we dringend moeten veranderen.
Iedereen was verbaasd, totdat een jonge krab vroeg:
- Wat is deze gewoonte?
- Loop terug -, antwoordde de oude krab bot. - Iedereen gebruikt ons als negatief voorbeeld en ze hebben een verschrikkelijk beeld van ons gevormd. Het zal voor ons bijna onmogelijk zijn om te veranderen, maar ik stel voor dat moeders hun kinderen leren vooruit te lopen. Voor de nieuwe generatie wordt het makkelijker, dus we gaan ons imago verbeteren.
De aanwezigen waren het daarmee eens en bij thuiskomst spanden ze zich in om de aanbeveling in de praktijk te brengen. Vanaf dat moment zouden alle geboren krabben worden geleerd vooruit te lopen.
De moeders deden veel moeite om hun nakomelingen te begeleiden, en zelfs de kleine krabben hadden moeite om hun pootjes te bewegen zoals voorgeschreven, maar de vooruitgang was minimaal omdat het te moeilijk was.
Op een dag merkte een van de jonge krabben dat zijn ouders sneller en moeiteloos achteruit liepen.
- Waarom doen ze het ene en leren ze ons het andere? - Kerken.
Zonder uitstel probeerden ze die manier van lopen en ontdekten dat het veel gemakkelijker was, dus stopten ze met proberen vooruit te lopen.
De vlierkrab moest toegeven dat ze de jongen niet konden vragen om iets wat ze zelf niet konden. Zo bleven ze allemaal achteruit lopen, zoals altijd.
Hoewel krabben in werkelijkheid niet achteruit maar opzij lopen, gaat deze fabel van Félix María de Samaniego in op het belang van consistentie als een waarde, zowel op het gebied van onderwijs in het dagelijks leven. In feite is consistentie een van de meest terugkerende en tentoongestelde waarden van het dagelijks leven geworden. In ieder geval het concept, niet de praktijk.
Consistentie als een waarde en een element van oordeel
Het woord coherentie komt uit het Latijn samenhang, die werd gebruikt om een wereldwijde connectie of relatie tussen elk van de partijen aan te geven. Het impliceert een samenhang, niet alleen binnen verschijnselen maar ook in hun expressie.
We kunnen zeggen dat iemand consistent is wanneer hij aan twee basisvereisten voldoet: 1. het vermijden van het ene te zeggen of te horen en het andere te doen, en 2. het nakomen van zijn beloften en toezeggingen. Daarom zijn consistente mensen voorspelbaarder en betrouwbaarder. We weten wat we van hen kunnen verwachten en wat niet.
Consistentie onthult de kracht of zwakte van ons morele schema en de toepassing ervan in de echte wereld. Het is wat ons in staat stelt om een referentie te zijn voor andere mensen, iemand die geloofwaardig en betrouwbaar is en die veiligheid en harmonie van oordeel en actie overdraagt. Het fungeert daarom als een krachtige sociale lijm, terwijl de afwezigheid ervan verwarring, onzekerheid en wantrouwen in relaties veroorzaakt. Daarom kan consistentie een essentieel element worden om ruimtes van vertrouwen of, integendeel, vermoedens op te bouwen die interpersoonlijke conflicten veroorzaken.
Om deze reden gebruiken we het vaak als maatstaf en beoordelingselement. We evalueren de consistentie van anderen, zodat we kunnen weten of hun woord betrouwbaar is. In plaats daarvan neemt inconsistentie de morele kracht weg. Sterker nog, wij zijn van mening dat het niet raadzaam is om lessen te nemen van inconsequente mensen.
Maar we moeten niet vergeten dat op dezelfde manier waarop we onze wenkbrauwen fronsen in het licht van de inconsistenties van politici en andere publieke figuren, consistentie ons stript en ons ook ontmaskert, zoals in de fabel van de krabben. Niemand is vrij van inconsistenties.
Consistentie opbouwen is een levenslang proces
Persoonlijke consistentie wordt gedurende het hele leven opgebouwd. We leren het als kinderen, eerst in het gezin, daarna op school en in de samenleving. Ouders spelen natuurlijk een grote rol bij het vormgeven van het gevoel van samenhang, evenals het onderwijssysteem.
Gedurende ons hele leven leren we op verschillende manieren, onder meer door te observeren wat anderen doen. Modelleren, ook wel leren door observatie, imitatie of plaatsvervangend leren genoemd, is zelfs een van de belangrijkste in de kindertijd. Kinderen leren door te kijken naar volwassenen, die hun rolmodel en voorbeeld worden. Daarom is lesgeven vanuit consistentie de beste manier om deze waarde te ontwikkelen.
Leren door imitatie is echter niet uniek voor de zuigelingenfase. Als volwassenen blijven we het gedrag van onze leeftijdsgenoten observeren en van hen leren. Net zoals kinderen naar hun ouders kijken voor bepaalde referentiepunten wanneer ze verdwalen in een sociale situatie, zo kijken ook wij naar anderen als we niet weten hoe we ons moeten gedragen.
Bij twijfel is het normaal om te letten op wat anderen doen. Het is een oud mechanisme waarmee we onnodige fouten of gevaarlijke situaties kunnen vermijden. Daarom kunnen we de persoonlijke consistentie in de volwassenheid blijven versterken, terwijl we ook nota nemen van het voorbeeld dat organisaties en systemen geven. Uiteindelijk genereert elke samenleving en cultuur bepaalde normen van consistentie.
Maar wanneer we worden ondergedompeld in systemen die inconsistentie normaliseren, zullen we waarschijnlijk cognitieve dissonantie ervaren en lijdt onze coherentie. Ons gevoel van samenhang is in feite niet statisch, maar is eerder een levende formatie die beweegt en zich aanpast aan de omstandigheden, die een ruggengraat van ons leven kan worden of juist een zijtak.
Als we vastzitten in een samenleving waar veel inconsistentie is toegestaan, hebben we in principe drie mogelijkheden, legt filosoof Esther Trujillo uit. De eerste is om onze ideeën en overtuigingen op te geven, terwijl de tweede inhoudt dat we ons moeten aanpassen zodat het systeem ons accepteert.
We streven er hoe dan ook naar om inconsistent te zijn. Dit houdt in dat we moeten opgeven om te doen wat we willen of ons dwingen om anders te denken. Op de lange termijn kan deze inconsistentie het overnemen, waardoor we ons als bedriegers voelen en het contact met onszelf verliezen.
De derde mogelijkheid is om ons ervan bewust te worden dat we de samenleving als geheel niet kunnen veranderen om in ons geloofssysteem te passen, dus we moeten "eruit" om onze coherentie te behouden. Dit heeft uiteraard een prijs. En die is vaak behoorlijk hoog.
De kosten en de consistentieval
Consistentie is overal. Het manifesteert zich in ons zijn, doen en zeggen. Het komt ook tot uiting in onze beslissingen, vooral wanneer we kiezen wat we houden en wat we opgeven. Elke coherente beslissing houdt altijd een verzaking in. Daarom houdt de praktijk van consistentie in dat je bereid bent om sommige dingen op te geven.
Het is echter belangrijk om niet in de valkuil van coherentie te trappen, wat betekent dat het een absoluut concept is in termen van "alles of niets". Consistentie kan een bron van motivatie en de ruggengraat van een zinvol leven zijn, maar het kan ook een belemmering worden als het rigide wordt toegepast. Consistentie moet een kompas zijn, geen dwangbuis. Als we het rigide toepassen, onderdrukt en breekt het ons en onderwerpt het ons aan zijn dictatuur. Een dictatuur die op den duur schadelijk is.
We veranderen allemaal in de loop van de tijd door de ervaringen die we hebben. Het is normaal. Verbonden blijven met waarden die hun bestaansrecht hebben verloren en niet langer weerspiegelen wie we zijn of waar we in geloven, gewoon om consistent te zijn, is psychologische zelfmoord. Consistentie is een hulpmiddel om beter te leven en authentieker te zijn, geen stomp om aan vastgeketend te worden.
Bronnen:
Trujillo, E. (2020) Op zoek naar samenhang. Ethiek.
Vonk, R. (1995) Effecten van inconsistent gedrag op persoonsindrukken: een multidimensionaal onderzoek. Persoonlijkheids-en Sociale Psychologie Bulletin; 21 (7): 674-685.
De ingang Het belang van consistentie als waarde in een steeds inconsistentere wereld werd voor het eerst gepubliceerd in Hoek van de psychologie.
