awọnìgbatẹnirò o jẹ alagbara awujo lẹ pọ. O jẹ ohun ti o gba wa laaye lati fi ara wa sinu bata ti awọn ẹlomiran. O jẹ agbara yẹn eyiti o ṣe iranlọwọ fun wa lati ṣe idanimọ ati ṣe idanimọ ara wa pẹlu omiiran, kii ṣe lati loye awọn imọran ati awọn ero rẹ nikan, ṣugbọn tun lati ni iriri rẹ emotions ati ikunsinu.
Kódà, oríṣi ẹ̀mí ìbánikẹ́dùn méjì ló wà. Ibanujẹ oye jẹ ohun ti o gba wa laaye lati ṣe idanimọ ati loye kini ekeji n rilara, ṣugbọn lati ipo ọgbọn ti o mọ, pẹlu ilowosi ẹdun diẹ.
Ibanujẹ imọ ni agbara lati ṣalaye ni deede, sọtẹlẹ, ati tumọ awọn ẹdun ti awọn miiran, ṣugbọn ko ni iṣaroye ti o ni ipa. Bí ó ti wù kí ó rí, ó lè ṣèrànwọ́ gan-an ní ríran àwọn ẹlòmíràn lọ́wọ́ nípa dídáàbòbo ara wa kúrò lọ́wọ́ àwọn ìyọrísí ẹ̀dùn-ọkàn tí ń bani nínú jẹ́ tí ìdánimọ̀ tí ó pọ̀jù pẹ̀lú ìrora àti ìjìyà àwọn ẹlòmíràn lè fà. Nitootọ, o jẹ ipilẹ ti àbájade empathic.
Ní ọwọ́ kejì ẹ̀wẹ̀, ìmọ̀lára ìfọ̀rọ̀rora-ẹni-wò tàbí ìfọ̀kànbalẹ̀ ń ṣẹlẹ̀ nígbà tí ìhùwàpadà kan bá wáyé nípasẹ̀ èyí tí a fi ń dá ara wa mọ́ra gidigidi pẹ̀lú ìmọ̀lára àwọn ẹlòmíràn débi tí a fi lè ní ìmọ̀lára wọn nínú ẹran ara tiwa fúnra wa. E họnwun dọ, eyin awuvẹmẹ numọtolanmẹ-liho tọn yin zẹjlẹgo bosọ yin yinyọnẹn na omẹ awetọ dibla mlẹnmlẹn, e sọgan hẹn mí gbọjọ, bo nọ glọnalina mí ma nado gọalọ.
To paa mẹ, eyin mí nọ do awuvẹmẹ hia, mí nọ yí jlẹkaji do yizan mẹ to awe lẹ ṣẹnṣẹn, enẹwutu mí sọgan yọ́n numọtolanmẹ mẹdevo lẹ tọn to míde mẹ, ṣigba mí sọ sọgan mọnukunnujẹ nuhe to jijọ do yé mẹ nado gọalọna yé po kọdetọn dagbe po. Ṣugbọn ohun gbogbo dabi pe o fihan pe iwọntunwọnsi yii n yipada ni awọn ọdun.
Ibanujẹ imọ dinku pẹlu ọjọ ori
Ninu ero inu ti o gbajumọ ni imọran pe awọn agbalagba ko ni oye ni ipilẹ. A ṣọ lati woye wọn bi kosemi diẹ sii ati ki o kere si ifarada, paapaa pẹlu awọn ọdọ. Awọn onimọ-jinlẹ lati Ile-ẹkọ giga Newcastle ti ṣe iwadi lasan yii nipasẹ prism ti itara.
Wọn gba awọn agbalagba 231 ti ọjọ ori 17 si 94 ọdun. Lákọ̀ọ́kọ́, àwọn èèyàn máa ń fi fọ́tò ojú àti fídíò àwọn òṣèré tí wọ́n ní kí wọ́n sọ èrò tó yàtọ̀ síra hàn. Awọn olukopa ni lati ṣe idanimọ awọn ẹdun ti o ṣafihan ati pinnu boya awọn orisii awọn aworan fihan kanna tabi awọn ẹdun oriṣiriṣi.
Lẹ́yìn náà, wọ́n rí àwòrán 19 ti àwọn ènìyàn tí wọ́n ń kópa nínú irú àpèjẹ tàbí ìgbòkègbodò kan. Ni ipo kọọkan, awọn olukopa ni lati gbiyanju lati wa kini ohun kikọ akọkọ ti n rilara (ibaraẹnisọrọ imọ) ati tọka bi o ṣe ni ipa ti ẹdun ti wọn ni imọlara (empathy ti o munadoko).
Awọn oniwadi ko rii iyatọ pataki ninu itara ti o ni ipa, ṣugbọn ẹgbẹ ti awọn eniyan ti o dagba ju 66 gba diẹ sii buru si ni itara oye. Èyí fi hàn pé àwọn àgbàlagbà lè ní ìṣòro púpọ̀ sí i láti ṣàlàyé dáadáa àti láti túmọ̀ ìmọ̀lára àwọn ẹlòmíràn.
Ipadanu imọ tabi ẹrọ adaṣe?
Awọn jara miiran ti awọn iwadii ti a ṣe ni aaye ti neuroscience fi han pe awọn ẹya ẹdun ati imọ ti itara ni atilẹyin nipasẹ awọn nẹtiwọọki ọpọlọ ti o yatọ ti o ṣe ajọṣepọ pẹlu ara wọn.
Ni otitọ, iwadi ti a ṣe ni Ile-ẹkọ giga ti California ti ri pe imọ-imọran ati ifarabalẹ ti o ni ipa ni awọn ọna idagbasoke ti o yatọ. Lakoko ti ifarabalẹ ti o ni ipa da lori awọn agbegbe akọkọ ti ọpọlọ, nipataki eto limbic, gẹgẹ bi amygdala ati insula, itara imọ han lati gbarale awọn agbegbe ti o wọpọ si Ilana ti Ọkàn ti o nilo ṣiṣe alaye diẹ sii, bii agbara lati ṣe idiwọ wa. awọn idahun ati ki o ya irisi wa si apakan lati fi ara wa si aaye miiran.
Ni awọn ila kanna, awọn onimọ-jinlẹ ni Ile-ẹkọ giga Harvard ṣe awari pe diẹ ninu awọn agbalagba ṣe afihan iṣẹ-ṣiṣe ti o dinku ni deede ni awọn agbegbe pataki ti o kan ninu awọn ilana itara oye, gẹgẹbi kotesi prefrontal dorsomedial, eyiti a ro pe o jẹ agbegbe ti o yẹ ni nẹtiwọọki itara oye. eniyan.
Alaye ti o ṣee ṣe fun iṣẹlẹ yii ni pe ifasilẹ imọ gbogbogbo ti o waye ninu awọn arugbo dopin ti o ni ipa lori ifarabalẹ ti oye, ti o jẹ ki o ṣoro fun wọn lati jade kuro ni irisi wọn lati fi ara wọn sinu bata miiran ati oye ohun ti n ṣẹlẹ si wọn.
Lori awọn miiran ọwọ, a iwadi ni idagbasoke ni awọn Ile-iwe giga Yun-Ming ti Orilẹ-ede nfun yiyan alaye. Gẹgẹbi awọn oniwadi wọnyi, awọn idahun ti o ni ibatan si oye ati itarara ipa di ominira diẹ sii ni awọn ọdun.
Kódà, a tún ti ṣàkíyèsí pé àwọn àgbàlagbà máa ń fi ẹ̀mí ìfọ̀rọ̀rora-ẹni-wò hàn ju àwọn ọ̀dọ́ lọ sí àwọn ipò tó bá wọn mu. Eyi le fihan pe bi a ti n dagba a di oye diẹ sii nipa bi a ṣe “na” agbara itara wa.
Boya ti idinku ninu itara jẹ abajade ti ogbo ati ọgbọn, iru olugbeja siseto eyi ti o gba wa laaye lati dabobo ara wa lati ijiya ati ki o jẹ ki a dẹkun aibalẹ pupọ.
Awọn orisun:
Kelly, M., McDonald, S., & Wallis, K. (2022) Ibanujẹ jakejado awọn ọjọ-ori: “Mo le dagba ṣugbọn Mo tun ni rilara rẹ”. Neuropsychology; 36 (2): 116-127.
Moore, RC ati. Al. (2015) Awọn ifarabalẹ ti ara ẹni ti o yatọ ti ẹdun ati itarara imọ ni awọn agbalagba agbalagba. Iwadi Ijinlẹ Ọpọlọ: Neuroimaging; 232:42-50.
Chen, Y. ati. Al. (2014) Ti ogbo ni nkan ṣe pẹlu awọn iyipada ninu awọn iyika nkankikan ti o wa labẹ itara. Neurobiology ti Ogbo; 35 (4): 827-836.
Ẹnu ọna Ibanujẹ imọ: Njẹ a kọ ẹkọ lati tọju “agbara itara” bi a ṣe n dagba? akọkọ atejade Igun ti Psychology.
