Mkparị mmekọrịta mmadụ na ibe ya metụtara nsogbu uche na nsogbu uche bụ ogologo oge. N’ezie, kpọmkwem okwu ahụ bụ́ “mkparị” nwere nkọwa na-adịghị mma ma si na Gris oge ochie, bụ́ ebe ihere bụ akara e ji kpọọ ndị ohu ma ọ bụ ndị omekome.
Ruo ọtụtụ narị afọ, ọha mmadụ agwọbeghị ndị nwere ịda mbà n'obi, autism, schizophrenia, ma ọ bụ ọrịa uche ndị ọzọ nke ọma karị. N'oge emepechabeghị anya, a na-ewere ọrịa uche dị ka ntaramahụhụ Chineke. E chere na ndị ọrịa ahụ bụ ekwensu nwere, a na-akpọkwa ọtụtụ ndị ọkụ n’elu osisi ma ọ bụ tụba ha n’ime ebe mgbaba mbụ, bụ́ ebe a tụrụ ha agbụ n’ahụ́ mgbidi ma ọ bụ ihe ndina ha.
N’oge Mgbasa Ozi N’ikpeazụ, a tọhapụrụ ndị ọrịa isi n’agbụ ha, e keekwa ụlọ ọrụ iji nyere ha aka, ọ bụ ezie na mkparị na ịkpa ókè ruru n’ọ̀tụ̀tụ̀ kasị elu na-adịghị mma n’oge ọchịchị Nazi na Germany, bụ́ mgbe e gburu ma ọ bụ ịgba ọgwụ mgbochi ọtụtụ narị puku ndị isi mgbaka. . .
Taa, anyị enwebeghị onwe anyị kpamkpam pụọ na ihere na-eso ọrịa uche. Ọtụtụ ndị mmadụ na-anọgide na-aghọta nsogbu mmetụta uche dị ka ihe ịrịba ama nke adịghị ike na ihe na-akpata ihere. N'ezie, ihere a na-emetụta ọ bụghị nanị na ndị nwere nsogbu ahụ kamakwa ọ na-emetụta ndị ezinụlọ ha, ezigbo ndị enyi, na ọbụna ndị ọrụ na-enyere ha aka.
Ihere nke nkwanye ùgwù, ọjụjụ ọha mmadụ juru ebe niile
Ọbụna ezinụlọ, ndị enyi na ndị mmadụ nwere ike ịta ahụhụ ihe a na-akpọ "mkparị nke nkwanye ùgwù". Ọ bụ banyere njụta na-elekọta mmadụ na-emebi emebi metụtara ndị na-enwe mmekọrịta na ndị na-"akara". Na omume, ihere nke onye nsogbu uche na-emetụta na-agara ndị ha na ha nwere mmekọrịta ezinụlọ ma ọ bụ ọkachamara.
Mkparị ezinụlọ bụ nke a na-ahụkarị ma na-emetụtakarị nne na nna, ụmụnne, ndị di na nwunye, ụmụntakịrị, na ndị ikwu ndị ọzọ nke onye nwere nsogbu ahụ. Ma ọ bụghị naanị ya. Nnyocha e mere na Mahadum Victoria gosiri na mkparị nke mkpakọrịta na-emetụtakwa ndị na-arụ ọrụ na ndị na-elekọta mmadụ na ndị a na-ewepụghị. Ihere nke nkwanye ùgwù nwekwara mmetụta siri ike na ndị a. Ha ghọtara na ndị enyi ha na ndị ezinụlọ ha anaghị akwado ma ọ bụ ghọta ọrụ mmekọrịta ha na ndị ọkachamara sitere na ụlọ ọrụ ndị ọzọ na ndị mmadụ n'ozuzu ha na-emeso ha ihe ọjọọ. Nke a, n'ezie, na-ejedebe na-emetụta ahụ ike ha ma bụrụ otu n'ime isi ihe kpatara ha ji kwụsị ọrụ ha.
Akụkọ banyere ikpe ọmụma, ihere na mmetọ bụ isi ihe na-ebute mkparị nke nkwanye ùgwù. Akụkọ nke ikpe ọmụma na-egosi na ndị na-ejikọta n'ụzọ ụfọdụ na ndị mmadụ na-akparị bụ ndị ikpe mara ma ọ bụ na-akpata mmetụta ọjọọ nke ọha mmadụ nke ihere. Kama nke ahụ, akụkọ mmetọ ahụ na-egosi na ndị ahụ nwere ike inwe ụkpụrụ, àgwà, ma ọ bụ omume ndị yiri ya. N'ụzọ doro anya, ndị a bụ echiche efu na-enweghị isi bụ nke ebufeworo ka oge na-aga nakwa na anyị enweghị ike ikpochapụ kpamkpam n'obodo anyị.
Ogologo onyinyo nke mkpakọrịta mkparị na mmebi ọ na-akpata
Ndị òtù ezinụlọ a na-akparị nkwanye ùgwù na-enwe ihere na obi amamikpe. Ọtụtụ mgbe, n'ezie, ha na-ata onwe ha ụta n'ihi na ha chere na ha sowo kpata ọrịa nke onye òtù ezinụlọ n'ụzọ ụfọdụ. Ha na-enwekwa oké obi mgbakasị, ọ̀tụ̀tụ̀ nchekasị na-aba ụba, ịda mbà n'obi, na ịnọpụ iche n'etiti ọha mmadụ.
N'ezie, a na-enwe mmetụta dị arọ nke mkparị nke nkwanye ùgwù. Ndị nchọpụta si Columbia University ha gbara ajụjụ ọnụ 156 ndị nne na nna na ndị mmekọ nke ndị ọrịa uche bụ ndị a nabatara na nke mbụ wee chọpụta na ọkara nwara izochi nsogbu ahụ n'aka ndị ọzọ. Ihe kpatara ya? Ha nwetara nghọtahie na ọha mmadụ n'onwe ha.
Nnyocha e mere na-awụ akpata oyi n'ahụ nke emere na Mahadum Lund bụ nke a gbara ndị ezinaụlọ 162 ndị nọ n'ụlọ ọgwụ anabatara n'ụlọ ọgwụ mgbaka ajụjụ ọnụ mgbe nnukwu ngosipụta gosipụtara na ọtụtụ chere ogologo tent nke mkparị nke nkwanye ugwu. Ọzọkwa, 18% nke ndị ikwu kwetara na mgbe ụfọdụ, ha chere na onye ọrịa ahụ ga-aka mma ịnwụ, na ọ ga-aka mma ma ọ bụrụ na a mụghị ya ma ọ bụ na ha ahụtụbeghị ya. 10% nke ndị ikwu ahụ nwekwara echiche igbu onwe ya.
Ọdịdị mmekọrịta ya na onye ahụ metụtara na-enwekwa mkparị a gbatịrị agbatị. Usoro ọmụmụ e mere na Mahadum South Florida gosipụtara na nkwanye ùgwù nkwanye ùgwù na-emetụta ndị nne na nna nke ụmụaka nwere nkwarụ site na igbochi mmekọrịta ọha na eze na inye ha aura na-adịghị mma. Nne na nna ndị a na-aghọta ikpe na ụta nke ndị ọzọ gbasara nkwarụ, omume ma ọ bụ nlekọta nwa ha. Na nghọta ọha mmadụ na-ejedebe na-etinye nrụgide na-adịghị mma na mmekọrịta dị n'etiti ndị mmadụ na ezinụlọ ha. Nsonazụ ahụ? A na-ebelata nkwado ọha mmadụ nke ndị nwere nsogbu uche na-enweta.
Kedu ka ị ga-esi zere mkparị metụtara nsogbu uche?
Ọkà mmụta mmekọrịta ọha na eze bụ Erwin Goffman, bụ onye tọrọ ntọala maka nchọpụta mkparị, dere na "Enweghị obodo, obodo ma ọ bụ omenala nke ndị nwere ọrịa uche nwere otu uru ọha mmadụ dị ka ndị na-enweghị ọrịa uche." Ọ bụ mgbe ahụ n'afọ 1963. Taa, anyị nọ na 2021 ma obere mgbanwe gbanwere n'echiche ndị a ma ama.
Nnyocha e mere egosiwo na ụzọ kasị mma isi kpochapụ echiche ndị ahụ, bụ́ ndị na-emebi ọtụtụ ihe, abụghị ịmalite mkpọsa efu na-eje ozi nanị na-eme ka akpa ndị ụlọ ọrụ mgbasa ozi na akọ na uche dị ọcha mara abụba, ma na e nwere ihe na-adịghị ahụkebe na ọtụtụ ihe ndị ọzọ. ụzọ dị irè iji belata ihere nke nkwanye ùgwù: ịkpọtụrụ ndị ọ metụtara.
Ọ bụ naanị ime ka anya ahụ dịkwuo mbara. Ọ bụrụ na anyị eburu n'uche na ihe dị ka pasent 50 nke ndị bi na ya ga-enweta ihe omume metụtara nsogbu uche n'oge ndụ ha - ma ọ bụ nchegbu ma ọ bụ ịda mbà n'obi - ọ ga-abụ na anyị maara onye na-ata ahụhụ ma ọ bụ nwee nsogbu mmetụta uche. Ọ bụrụ na anyị maara ịdị adị nke ndị a na ndụ anyị na nsogbu ndị ha na-agabiga, anyị ga-enwekwu nkọwa nke nsogbu uche nke na-enyere anyị aka ịtụgharị uche n'echiche anyị iji zụlite àgwà na-emeghe, ndidi na nghọta.
Isi mmalite:
Rössler, W. (2016) Ihere nke nsogbu uche. Otu puku afọ - ogologo akụkọ ihe mere eme nke mwepu ọha na ajọ mbunobi. EMBO Rep; 17 (9): 1250-1253.
Phillips, R. & Benoit, C. (2013) Na-enyocha mkparị site na Association n'etiti ndị na-enye nlekọta ihu n'ihu na-eje ozi ndị ọrụ mmekọ nwoke na nwanyị. Amụma ahụike; 9 (SP): 139–151 .
Corrigan, PW et. Al. (2004) Ọkwa nhazi nke ọrịa uche mkparị na ịkpa oke. Schizophr Bull; 30 (3): 481-491.
Green, SE (2004) Mmetụta nke mkparị na omume nne na ntinye nke ụmụaka nwere nkwarụ n'ụlọ ọrụ nlekọta ebe obibi. Soc Sci Med; 59 (4): 799-812.
Green, SE (2003) "Gịnị ka ị na-ekwu ' kedu ihe na-eme ya?'": Ihere na ndụ ezinụlọ nke ụmụaka nwere nkwarụ. Soc Sci Med; 57 (8): 1361-1374.
Ostman, M. & Kjellin, L. (2002) Mkparị site na mkpakọrịta: ihe gbasara uche na ndị ikwu nke ndị nwere ọrịa uche. Br J isi mgbaka; 181: 494-498 .
Phelan, JC, et. Al. (1998) Ọrịa isi mmụọ na mkparị ezinụlọ. Schizophr Bull; 24 (1): 115-126.
Ọnụ ụzọ Ihe mkparị nke nkwanye ùgwù, mgbe ọjụjụ ọha na eze na-emetụta ezinụlọ ndị nwere nsogbu uche mbụ e bipụtara na Nkuku nke Psychology.
