"Ma ahan wax xun", "Waa inaadan dareemin sidan" o "Waa waqtigii la rogi lahaa bogga". Kuwani waa qaar ka mid ah weedho caan ah oo loogu talagalay in lagu yareeyo dhibaatada laakiin dhab ahaantii waa karti la'aan. Markay dadka muhiim noogu ah ina fahmi waayaan, laakiin hoos u dhigaan ama xitaa iska indhatiraan dareenadeena, kaliya maheleyno taageerada shucuureed ee aan ubaahanahay, laakiin waxaan sidoo kale dareemi karnaa inaan ku filneyn oo xitaa aan su'aal ka qabno ku habboonaanta shucuurteenna.
Waa maxay xumaanta shucuurta?
Burinta shucuurta waa ficilka diidmada, iska indhatirka, ama diidmada fikirka qofka, dareenkiisa, ama dhaqankiisa. Waxay gudbineysaa farriinta ah in dareenkaagu uusan macno lahayn ama aysan habboonayn.
Baadhitaanka shucuurta ayaa isu muujin kara siyaabo kala duwan. Dadka qaarkiis si ula kac ah ayey ugu adeegsadaan inay ku maareeyaan kuwa kale maxaa yeelay waxay ka hooseeyaan dareenkooda iyo kalgacalkooda gudbinta kan kale. Qaar kale waxay shucuur ahaan u buriyaan dadka kale iyagoon ogeyn.
Xaqiiqdii, marar badan oo ka mid ah cillad la'aanta shucuurtu waa natiijada isku dayga ah inaan na faraxsiiyo. Oraahda sida "Ha walwelin", "waa waqtigii aan ka gudbay", "hubaal in aysan sidaa u xumayn", "waad buunbuuninaysaa", "Wax dhibaato ah uma arko" ama "uma baahnid inaad sidaas dareemo " waxay leeyihiin ujeedo wanaagsan, laakiin ugu dambeyn waxay baabi'iyaan dareenka qofka kale uu qabo.
Sida iska cad, tani ma ahan istiraatiijiyad wanaagsan oo kan kale lagu dejiyo. Way iska soo horjeeddaa saxda ah. Daraasad lagu sameeyay Jaamacadda Harvard ayaa shaaca ka qaaday in ardayda naafada ah ka dib markii ay muujiyeen shucuurtooda xaalad walaac leh ay dareemeen inay ka xun yihiin ayna muujiyeen jawaab celin jireed oo weyn.
Waxa kale oo jira kuwa midba midka kale ku eedeeyo inuu dareemay dariiq gaar ah. Oraahda sida "Aad ayaad xasaasi u tahay", "wax walba waxaad u qaadataa si shaqsiyadeed" ama "waxaad siisaa muhiimad aad u badan" waxay tusaale u yihiin xumaan xagga shucuurta ah oo qofka fahanka iyo taageerada raadinaya la dhaliilo lana diido.
Dabcan, xumaanshaha shucuurta ma aha oo kaliya hadal. Diidmada qofka kale xanuunkiisa ama walwalkiisa ayaa sidoo kale ah dariiq lagu burinayo dareenkiisa ama dareenkeeda. Dheg jalaq u siin marka uu qofku ka hadlayo mowduuc muhiim ah ama ku yaraysanayo astaamo ama aragtiyo waa qaab kale oo lagu burinayo
Maxay dadku u buriyaan dareenka?
Burinta shucuurta badanaa waxay dhacdaa markaan muujino dareenkeena ama ka hadalno khibrad. Runtu waxay tahay in dadka badankood noqdaan kuwo aan shaqeynin maxaa yeelay ma awoodaan inay ka shaqeeyaan dareenka qofka kale uu siinayo.
Ansixinta shucuurtu waxay ku lug leedahay xoogaa heer dareen ah ama dareen-celinta. Waxay ku tusinaysaa garashada sida aad naftaada u gasho qofka kale, fahamkiisa ulana noolaato dareenkiisa. Marar badan, dareemadani waxay noqon karaan kuwo aad u culus qofka ama wax iska cad oo aan fiicnayn, qaab iyaga u diidaya, isla markaana, wax u dhimaya qofka la kulma.
Xaqiiqdii, lama iska indhatiri karo inaan ku dhex nool nahay bulsho si qoto dheer u bur-burineysa marka laga eego dhanka shucuurta taas oo dowladaha saameynta ku leh xitaa loo arko "caqabad" halka sababtu ay tahay mid la caabudo. Bulsho dhiirrigelisa dhaqaaqa dhaqsaha badan, halkaasoo hiddo-wadaha lagu caabudo oo silica la raadiyo si loo qariyo maxaa yeelay waxay keentaa murugo aad u badan, layaab malahan in dad badani aysan awoodin inay la tacaalaan shucuurtooda xun ayna awood u yeelan waayaan inay la qabsadaan.
Xaaladaha kale, ansaxnimadu waxay ka dhalataa qofka oo aad ugu mashquulsan dhibaatooyinkiisa si uu uga baxo aragtidiisa oo uu isu dhigo midka kale. Waxay noqon kartaa in qofkani runtii haysto waqti adag oo aad u daallan oo uusan bixin karin xaqiijinta shucuurta. Ama waxay noqon karaan dad si iskood ah ufiiriya oo diiradda saaraya midba midka kale shucuurtiisa.
Cawaaqibka ka dhalan kara xumaanta shucuurta
Dhibaatooyinka maaraynta shucuurta
Burinta shucuurta badanaa waxay dhalisaa jahwareer, shaki iyo kalsooni daro shucuurteena. Haddii marka aan sheegno waxa aan dareemeyno, qof u dhow oo macno leh uu noo sheego in aynaan dareemeynin, waxaan bilaabi karnaa inaan aaminno sax ahaanta khibradeenna. Si kastaba ha noqotee, su'aal ka keenista shucuurteena ma baabi'in doonto, waxay kaliya nagu adkeyneysaa inaan si macquul ah u maamulno.
Xaqiiqdii, waxaa la ogaaday in markii wax-qabad la'aanta ay hor istaagto muujinta shucuurta asaasiga ah, sida murugada, waxay badanaa keentaa kororka shucuurta labaad sida xanaaqa iyo xishoodka. Daraasad lagu sameeyay Jaamacadda Washington ayaa shaaca ka qaaday in dadka horeyba dhibaatada ugu qabeen inay xakameeyaan shucuurtooda ay u muuqdaan inay falcelin xoog leh sameeyaan marka aysan helin xaqiijinta shucuur ee murugada.
• Soo ifbixida cilado maskaxeed
Niyad jabka shucuureed wuxuu gacan ka geysan karaa qof u nugul inuu yeesho dhibaatooyin caafimaad maskaxeed sida niyad jab ama astaamo ka sii dara. Markay ansaxintu ka timaado meertada ugu dhow oo ay tahay qaab soo noqnoqda muddo kadib, qofkaasi wuxuu baran doonaa inuu cabudhiyo dareenkiisa, taas oo aakhirka saamayn ku yeelan doonta. Sidoo kale waxaad u badan tahay inaad dareento kali kali ah oo si khaldan loo fahmay. Xaqiiqdii, daraasad lagu sameeyay Jaamacadda Wayne State ayaa shaaca ka qaaday in cillad darrada lamaanaha ee qaab nidaamsan ay saadaalin karto muuqaalka sawir niyad jab leh.
Khabiirka cilmu-nafsiga Marsha M. Linehan ayaa rumeysan in cillad xagga shucuurta ah ay si gaar ah waxyeelo ugu geysan karto dadka niyadda u nugul; taasi waa, kuwa xasaasiga ah ee xasaasiga ah waxay la falgalaan xoog badan waxayna ku adagtahay inay helaan wax caadi ah. Xaaladahaas oo kale, marka loo sheego in jawaabahooda shucuureed ay khaldan yihiin oo aan habboonayn waxay kicin karaan niyad jab xagga shucuurta ah.
Xaqiiqdii, waxaa sidoo kale la ogaaday in dadka ay ku dhacday cillad xagga shucuurta ah carruurnimadoodii ay u badan tahay inay ku dhacaan cilladaha shakhsiyadeed ee xudduudaha, taas oo lagu garto dabacsanaan, shucuur shucuur, dareemo la'aan faaruq ah, iyo dhibaatooyinka maaraynta shucuurta. Dhallinta qaan-gaarka ah, cillad xagga shucuurta ah ayaa lala xiriiriyay halista sii kordheysa ee is-dhaawaca.
Sidee loo xaqiijiyaa shucuurta?
Waa inaan maanka ku haynaa in falcelinta shucuureed ee dhacdooyinka aysan weligood sax ahayn ama qaldanayn. Waxa aan habboonayn ayaa laga yaabaa inay yihiin muujinta, laakiin ma ahan muuqaalkooda. Sidaa darteed, ma jirto sabab loo cambaareeyo, loo iska indhatiro ama loo diido shucuurta, qiime kasta ha lahaadee.
Si loo xaqiijiyo shucuurta qof kale, waa inaan marka hore isu furnaa khibradooda. Tan macnaheedu waa inaad diyaar u ahaato inaad si taxaddar leh u dhageysato oo aad si buuxda u xaadirto. Waxaan u baahanahay inaan dhinac iska dhigno waxyaabaha isku mashquulinaya oo aan isku dayno inaan ku xirno shucuur ahaan.
Waxay sidoo kale ka dhigan tahay inaan diyaar u nahay inaan dhibaatooyinkeenna dhinac iska dhigno xilligaas si aan isugu dayno xushmeyn qofka horteenna jooga.
Ugu dambeyntiina, waxay ku lug leedahay adeegsiga luqad adkayn iyo faham badan leh oo weedhaha sida "Way ka sii xumaan lahayd" baaba'da si loogu banneeyo a "Waan ka xumahay waxa kugu dhacay", aad u xun "Waxay umuuqataa jahwareer" halkii "Waad buunbuuninaysaa" o "Maxaan sameyn karaa si aan kuu caawiyo?" halkii "waa inaad ka gudubtaa ”.
Xaqiijinta shucuurtu waa farshaxan la bartay. Waxaan kaliya ubaahanahay inaan dulqaadno oo aan fahano.
Sources:
Adrian, M. et. Al. (2019) Ansixinta Waalidka iyo Ku-saxnaanshaha Saadaalinta Is-Waxyeelada Dhallinta Yar. Prof Psychol Res Pr; 49 (4): 274-281.
Keng, S. & Sho, C. (2018) Xiriirka ka dhexeeya ansaxnimada carruurnimada iyo astaamaha shakhsiyadda xudduudaha: is-dhiska iyo iswaafaqsanaanta arrimo iswaafajinaya. Xad-gudubka Qofnimada Xad-gudubka iyo Dareen-celinta Dareenka; 5: 19.
Leong, LEM, Cano, A. & Johansen, AB (2011) Falanqeyn taxane ah iyo sicir aasaasi ah oo ku saabsan ansaxinta shucuurta iyo ansaxnimada lamaanayaasha xanuunka daba dheeraada: Arimaha lamaanaha bukaanka. Jirrada Xanuunka; 12: 1140 - 1148.
Fruzzetti, AE & Shenk, C. (2008) Kordhinta jawaabaha ansaxinta qoysaska. Shaqada Bulshada ee Caafimaadka Maskaxda; 6: 215-227.
Fruzzetti, AE, Shenk, C. & Hoffman, PD (2005) Isdhexgalka qoyska iyo horumarinta cilaaqaadka shakhsiyadeed ee xuduudaha: Habka macaamil ganacsi. Horumarka iyo Cilmi-nafsiga; 17: 1007-1030.
Linehan, MM (1993) Daaweynta garashada-dabeecadda ee cilladaha shakhsiyadda xadka. New York: Guilford Press.
Albaabka laga soo galo Baadhis xagga shucuurta ah, markay kuwa kale yareeyaan ama iska indhatiraan dareemadeena waxaa markii ugu horreysay lagu daabacay Geeska cilmi nafsiga.
