E nwere akụkọ ndị jọgburu onwe ha ndị na-etinye akara mmetụta miri emi n'ahụ ndị maara ha, na-akpata nsogbu vicarious ma ọ bụ trauma na-apụtachaghị ìhè. Nke a bụ ihe mere Peter Connelly, nwata nwoke dị ọnwa iri na asaa nwụrụ na 17, na London, mgbe ọ tara ahụhụ ihe karịrị 2007 merụrụ ahụ n'ime oge naanị ọnwa asatọ site na ezinụlọ ya.
Ihe mmerụ ahụ dị oke njọ nke na ndị ọkachamara na-ahụ maka ikpe ahụ nwere nnukwu ụjọ mmụọ, mepụtara echiche siri ike nke ikpe ọmụma na mmetụta nke enweghị isi, dị ka ndị ọkà n'akparamàgwà mmadụ na Mahadum Sheffield gosipụtara.
Otú ọ dị, ọ dịghị mkpa ka ị na-enwe mmekọrịta na oke ikpe iji nweta traktị vicarious. Mmetụta ọmịiko, ikike ahụ nke mere ka anyị dị n’otu ma na-enye anyị ohere itinye onwe anyị na ọnọdụ ibe anyị, nwere ike igwu anyị aghụghọ mgbe anyị na-ewere ihe mgbu na nhụjuanya nke ndị ọzọ, ọkachasị ma ọ bụrụ na anyị maara na anyị agaghị eme ihe ọ bụla iji belata ha. Mgbe ahụ, ahụ erughị ala nke ọzọ na-aghọ anyị via crucis na anyị ịzụlite a nsogbu uche.
Gini bu nsogbu ojoo?
Vicarious trauma bụ echiche nke McCann na Pearlman chepụtara na 1990 iji zoo aka na ntinye aka na ihe ọghọm nke na-eme ka mmadụ nwee mmetụta na-emerụ ahụ. N'ezie, akparamaagwa na-amata na ọ ga-ekwe omume ịnweta nrụgide post-traumatic site na "Ugboro ugboro ikpughere na aversive nkọwa" nke ihe omume na-egbu mgbu.
A makwaara dị ka trauma nke abụọ ma ọ bụ trauma na-enweghị isi, ọ nwere ike igosipụta onwe ya na ọkwa mmụọ na nke anụ ahụ, na-ebutekarị mgbanwe na echiche nke onwe, ụwa, na ndị ọzọ.
Ọ bụ ezie na anyị niile nwere ike ịmalite inwe nsogbu na-enweghị isi, ndị mmadụ na-enwekarị nsogbu na nhụjuanya site na ọrụ ha, dị ka ndị ọkà n'akparamàgwà mmadụ, ndị ọrụ ahụike, ndị ọrụ mmekọrịta mmadụ na ibe, ndị ọka iwu, ndị uwe ojii, na ndị ọkachamara na-ahụ maka ihe mberede, nwere ike ihe ize ndụ nke ịmalite nsogbu a. Ma onye ọ bụla nke nwere mmekọrịta dị ịrịba ama na onye lanarịrị a trauma nwere ike na-ata ahụhụ vicarious trauma.
Thezọ na-eduga na mberede trauma
Mgbe ụfọdụ ụzọ na-eduga vicarious trauma bụ ngwa na mfe. O nwere ike ịbụ na anyị ekpughepụla onwe anyị na ọdachi dakwasịrị anyị nke ukwuu nke na ọ na-eme ka anyị nọrọ n'ọnọdụ ịma jijiji. Oge ndị ọzọ ụzọ ahụ na-aga n’ihu, anyị na-agagharị ya n’oge, ọ ga-ekwe omume na ọ dịghị otu akụkọ na-enye nsogbu ma ọ bụ ọtụtụ akụkọ ndụ nwere njikọta n’obi anyị.
N'agbanyeghị akụkọ ndị butere nsogbu a, anyị niile na-agbaso otu "ụzọ mmetụta uche" ahụ. N’ozuzu, ha niile na-amalite site n’inwe mmetụta ọmịiko siri ike maka onye ahụ. Ọmịiko ahụ apụtaghị naanị ịghọta ahụmihe ya kama itinye onwe gị n'ọnọdụ ya na inwe mmetụta yiri nke ya.
N'ihi ya, anyị na-ejikarị eme ka anyị nwee mmekọrịta mmetụta uche na onye ahụ. Anyị na-ekwenye na ya ruo n'ókè nke na anyị chere na ọ bụ ọrụ maka ọdịmma ya. Njikọ mmetụta miri emi miri emi na-egbochi anyị ịmepụta ebe uche dị mkpa iji kpuchido nguzo mmụọ anyị.
N'aka nke ọzọ, ọ bụ ihe a na-ahụkarị ahụmahụ nke onye ahụ tara ahụhụ. Ha nwere ike megharịa ọrụ ọtụtụ oge na ọbụna tinye nrọ anyị, dị ka a ga - asị na anyị enwetala nsogbu ahụ n'onwe anyị. Ọ bụkwa ihe anyị na-ahụkarị iji iwe dị ọkụ mepụta, na-eche na ndụ adịghịzị mma, ma mechaa gbanwee echiche anyị banyere ụwa. Anyị na-amalite iche na ụwa bụ ebe iro, enweghị ntụkwasị obi na ọgba aghara.
N'oge a anyị na-adaba na ọnọdụ na-agbada, anyị enweghị ike iche echiche n'echeghị echiche mana ahụmịiko ahụ na-ebugharị anyị. Anyị ga-esi otú ahụ mepee ọrịa ọmịiko, ụdị ụdị ike ọgwụgwụ ọmịiko n'ihi ibu mmetụta uche anyị na-ebu na nke na-apụtakarị mgbe anyị anaghị ewepụta oge zuru oke nye onwe anyị, kama na-emikpu onwe anyị kpamkpam na nlekọta na nkwado nke onye a na-atụ ụjọ, nke na-agwụ anyị n'ụzọ mmetụta uche, na-ahapụ anyị na-enweghị ego maka ọgwụgwọ mmetụta uche anyị.
N'ikpeazụ, ahụmahụ a na-agbanwekwa otú anyị si ele onwe anyị anya. Anyị na-amalite iche na anyị bụ epupụta na-efe ikuku, anyị na-etolite mpụga nke njikwa, echiche anyị banyere ịrụ ọrụ onwe onye na-ebelata na anyị mụtara enweghị enyemaka na-abawanye.
N'okwu ndị a, mgbe anyị na ndị metụtara metụtara na akụkọ ndụ ha na-emekọrịta ihe, akụrụngwa anyị niile gbanwere, ọkachasị ndị metụtara afọ ojuju nke mkpa anyị maka nchekwa, ntụkwasị obi, ịkwanyere ugwu, nzuzo na njikwa, nke bụ ndị nwere nnukwu mmetụta. dị ịrịba ama na ndụ anyị na ọdịmma mmetụta uche.
Mgbaàmà nke vicarious trauma, na-emikpu n’okpuru ịdị arọ nke nhụjuanya
Nsogbu na-enweghị isi nwere ike inwe mmetụta dị ukwuu na ahụike uche nke ndị na-ata ahụhụ ya n'ihi na ọ bụghị naanị na-eweta ezigbo mbibi nke mmetụta uche, kamakwa ọ na-eme ka nkwenye anyị kwenyere na nke anyị wuru echiche ụwa anyị. Ọ bụ ezie na onye ọ bụla na-emegharị trauma vicarious n'ụzọ dị iche iche na ụfọdụ na-emetụta karịa ndị ọzọ, ihe mgbaàmà kachasị bụrụ:
• Mgbaàmà mmetụta uche. Ndị nwere nsogbu mberede nwere ike ịnwe ihe ụfụ, nchekasị ma ọ bụ mwute. Fọdụ ndị nwere ike iwe iwe, nwee obi mgbawa na mberede, ma ọ bụ iwe iwe ugboro ugboro gbasara ihe na-adịghị mkpa. Ha ga-amalitekwa inwe obi erughị ala ma yie ka ha enweghịzi olileanya na nzube nke ndụ. Ha nwedịrị ike nwee obi amamikpe ma kwenye na ha erughị eru ịhụ n'anya ma ọ bụ chee na ndụ ha abaghị uru.
• Mgbaàmà ihe ọmụma. Mmetụta na-apụtachaghị ìhè na-akpatakarị nsogbu itinye uche n'ihe, nke na-egosipụta onwe ya n'ụdị nsogbu ebe nchekwa na obere ihe ndọpụ uche. Ọ na - eme na uche na - etinye uche kpamkpam na ihe ndị na - akpata ọdachi, ọ na - enwe echiche na - akpali akpali, bụ nke a na - enweta oke mmuta na arụmọrụ na - ahụta n'akụkụ ndị ọzọ nke ndụ, ọkachasị na ọrụ. Nke a ga-eme ka ọrụ ọ bụla na-akụda mmụọ site n'ịgbakwunye nchekasị uche.
• Mgbaàmà nke akparamàgwà. Mmetụta na-apụtachaghị ìhè nwere ike ime ka mmadụ nwere obiọma ma bụrụ onye nwere nchekwube onye na-atụchasị mmadụ na enweghị nchekwube. O nwekwara ike ịbụ na onye ahụ ga - anọrọ na-enwe mmetụta nhịahụ nke ndị ọzọ na ụwa niile. N'ọnọdụ ụfọdụ, nri nwere ike ị ,ụbiga ya ókè, ihe ọ alcoholụ alcoholụ na-aba n'anya, ma ọ bụ ọgwụ ike iji merie ọnọdụ tara akpụ ma zere ihe ndị na-eme ka mmadụ cheta ihe ahụ merenụ. Nsogbu ihi ụra bụ ihe a na-ahụkarị.
• Mgbaàmà nke ahụike. Ọ bụghị nanị n'ọkwa ọgụgụ isi ka nsogbu nsogbu na-akpata, kama ọ na-akpatakarị mmegharị ahụ nke na-agwụ site na iweta akụkọ ahụ. The somatization nke nrụgide na obi erughị ala nwere ike ime ka dị iche iche Jeremaya mere, si ụdị isi ọwụwa ka akwara, ikuru obi, ma ọ bụ ọnya pụta esemokwu ahụ ike site na nrụgide.
Ọ ga - ekwe omume izere trauma vicarious?
Anyị enweghị ike izere inwe mmetụta ọmịiko, karịchaa mgbe anyị hụrụ onye ihe na-egbu mgbu ma ọ bụ mgbe anyị maara akụkọ ọjọọ ya. Mana enwere nchebara echiche nke na-enye anyị ohere inyere ibe anyị aka site na ijigide nguzo mmụọ anyị na enwere ọmịiko nke na-eweta nhụjuanya ma na-adọkpụrụ anyị na ala nke abis. Ọ dị mkpa ịmụta ịkọwa ọdịiche dị na ha ma ghara ịgafe akara dị mma nke na-ekewa ha.
Ilebara mmeghachi omume mmetụta uche anyị anya na ihe ndị anyị na-eche ga-enyere anyị aka ịghọta na anyị tinyere aka nke ukwuu, ruo n'ókè nke imerụ onwe anyị ahụ. Na-echegbu onwe anyị bụ ụzọ iji fanye "batrị nke mmụọ" anyị. Nke a pụtara ịnụ ụtọ oge anyị enweghị ohere na imepụta oge naanị iji zuru ike.
A ọmụmụ mepụtara na Boise State University kpughere na isi ihe egwu dị na mmepe nke nsogbu na-akpata nsogbu bụ nrụgide nke onye ahụ metụtara, kamakwa enweghị ike ịmata ahụmịhe anyị nke nrụgide traumatic nke abụọ na ọdịbendị ọrụ adịghị mma, n'ihe banyere ndị ha na-eje ozi dị ka nkwado ndị ọrụ lanarịrịnụ.
N'ezie, ndị ọ bụla ekpughere n'ọnọdụ ndị a maka ọrụ ga-enwerịrị nguzozi ezi uche dị na ya n'etiti ọrụ na ndụ onwe onye. Ọmụmụ ihe e mere na Mahadum Monash kpughere na ịdabere na nkwado mmekọrịta mmadụ na ibe ya dị ezigbo mkpa na ị na-ezere nsogbu na-enweghị isi, n'ihi na ọ bụ ndị gbara anyị gburugburu na-ahụ ihe ịrịba ama mbụ nke nhụjuanya na itinye aka na oke ma dọọ anyị aka ná ntị.
N'ọnọdụ ọ bụla, anyị ga-eburu n'uche na mgbe anyị na-eche nsogbu nke ndị ọzọ nwetara ma nyere ndị ahụ metụtara aka, ọ bụghị naanị na anyị nwere ike ịmalite mmerụ ahụ na-apụtachaghị ìhè, kamakwa ịghaghachi ikike. Traumas na-agbanwe, obi abụọ adịghị ya, mana mmetụta ha abụghị mgbe niile na ọ bụ naanị ihe ọjọọ. Akụkọ banyere ntachi obi na uto dị mma na-esite na ihe ndị dị egwu nwere ike ịbụ isi iyi nke mkpali na-enweghị isi.
Isi mmalite:
Malite, s. et. Al. (2019) Ihe egwu na ihe nchedo maka nchekasị nke traumatic na ike ọkụ n'etiti ndị ọbịa ụlọ. Akwụkwọ akụkọ banyere omume mmadụ na gburugburu ebe obibi; 29 (1): 137-159.
Newell, JM et. Al. (2016) Onye Ọgwụ Na-azaghachi Traumas Ndị Ahịa: A Nyochaa Usoro Oge nke Mwube na Terminology. Mkpesa Ime Ihe ike Traumatic; 17 (3): 306-313.
Horwath, J. & Tidbury, W. (2009) Trainingzụ ndị ọrụ ọrụ na-esote nyocha ikpe dị oke mkpa: ihe mmụta sitere na ọnwụ site na ọrịa echepụtara na nke butere. Mmegbu Ụmụaka Nyocha; 18 (3): 181-194.
Dunkley, J. & Whelan, TA (2006) Nsogbu ndị na-akpata ịda mbà: Ọnọdụ ugbu a na ụzọ ndị ga-eme n'ọdịnihu. Akwụkwọ akụkọ British Journal of Guidance & Counselling; 34 (1): 107-116.
McCann, IL & Pearlman, LA (1990) Vicarious traumatization: Ebumnuche iji ghọta mmetụta uche nke iso ndị metụtara metụtara ọrụ. Journal of Traumatic Stress; 3: 131–149.
Ọnụ ụzọ Nsogbu na-agbanwe: nnukwu ụgwọ nke na-ebu ihe mgbu nke ndị ọzọ mbụ e bipụtara na Nkuku nke Psychology.
