Ekekọrịta bụ usoro nchekwa nke na ọ nweghị onye gbapụrụ. Mgbe ihe na-agazighị agazi ma anyị enwee nkụda mmụọ, enwere ike ịda mbà ma yabụ na anyị enweghị ike ịnagide eziokwu na-agbanwe agbanwe. Mgbe anyị nwere ọnọdụ iyi egwu kachasị maka "M", anyị na-echedo onwe anyị iji jikwaa nguzozi nke mmụọ nke na-enye anyị ohere ịga n'ihu na mmebi opekata mpe nke ego anyị. Ebumnuche bụ ma eleghị anya usoro nchekwa zuru ebe nile.
Kedu ihe bụ ezi uche na akparamaagwa?
Echiche nke echiche ziri ezi sitere na onye ọkà n'akparamàgwà mmadụ Ernest Jones. Na 1908 o weputara nkọwa izizi banyere echiche: "Nchọpụta nke ihe kpatara iji kọwaa akparamagwa ma ọ bụ omume a na-amataghị ebumnobi ya". Sigmund Freud nakweere echiche nke ịkọwapụta uche iji mee ka nkọwa nke ndị ọrịa na-enye maka mgbaàmà mgbaàmà ha.
N’ụzọ bụ isi, ịkọ nkọ bụ ụdị agọnarị nke na-enye anyị ohere izere esemokwu na nkụda mmụọ ọ na-eweta. Olee otu o si aru oru? Anyị na-achọ ihe kpatara ya - dị ka ihe ezi uche dị na ya - iji gosi ma ọ bụ zoo njehie, adịghị ike ma ọ bụ mmegiderịta nke anyị achọghị ịnabata ma ọ bụ na anyị amaghị etu esi achịkwa.
Na omume, ịkọ nkọ bụ usoro nnabata nke na-enye anyị ohere ịnagide esemokwu nke mmụọ ma ọ bụ ọnọdụ nrụgide n'ime ma ọ bụ nke mpụga site na ịchepụta nkọwa na-emesi obi ike mana na-ezighi ezi maka echiche, omume ma ọ bụ mmetụta nke ndị ọzọ iji kpuchie ebumnobi n'ezie.
Usoro nke echiche ziri ezi, tọrọ atọ site na ihe anyị achọghị ịmata
N'ozuzu ya, anyị na-etinye aka n'iche echiche iji nwaa ịkọwa na ịkọwa omume anyị ma ọ bụ ihe mere anyị n'ụzọ doro anya ma ọ bụ n'ụzọ ezi uche dị na ya, ka eziokwu ndị ahụ wee bụrụ ndị a ga-anabata ma ọ bụ bụrụ ndị ziri ezi.
Ntughari na-ewere ọnọdụ na nkebi abụọ. Na mbido anyị na-eme mkpebi ma ọ bụ mejuputa omume nke otu ihe kpatara ya. Na oge nke abụọ anyị na-ewulite ihe ọzọ, nke ejiri nghọta pụtara ìhè na mmekọrịta ọnụ, iji kwado mkpebi anyị ma ọ bụ omume anyị, ma anyị onwe anyị ma ndị ọzọ.
Okwesiri ighota na itughari uche aputagh isi na ugha - ma obu ihe kariri nke okwu ahu - dika otutu oge mmadu gesi kwenye na ihe emeputara. Usoro nke echiche ziri ezi na-agbaso ụzọ ndị na-apụ na nghọta anyị; ya bụ, anyị anaghị akpachara anya na-eduhie onwe anyị ma ọ bụ ndị ọzọ.
N’ezie, mgbe onye ọkà n’akparamàgwà mmadụ gbalịrị ikpughe ihe ndị a, ọ bụ ihe kwesịrị ekwesị onye ahụ ịgọnahụ ya n’ihi na o kwenyesiri ike na ihe ndị mere ya ji zie ezie. Anyị enweghị ike ichefu na nghọta ziri ezi dabere na nkọwa nke, ọ bụ ezie na ọ bụ ụgha, nwere ezi uche. Ebe ọ bụ na arụmụka anyị na-atụ aro bụ ndị ezi uche dị na ha, ha na-achịkwa iji mee ka anyị kwenye ma yabụ na ọ dịghị mkpa ka anyị mata na anyị enweghị ike, njehie, erughị eru ma ọ bụ ezughị okè.
Ntughari aka dika usoro nkewa. N’aghotaghi ya, anyi n’eme ka uzo di netiti “ezi” na “ihe ojoo”, na-ekwu na onwe anyi “di nma” ma ju ajuju, wepu isi iyi nke enweghi obi iru ala, ihe egwu ma obu nsogbu nke mmuo nke anyi na achoghi mata. N'ụzọ dị otu a, anyị nwere ike 'imeghari' na gburugburu obibi, ọbụlagodi ma ọ bụrụ na anyị edozighị esemokwu anyị n'ezie. Anyị na-echekwa ego anyị na obere oge, mana anyị anaghị echebe ya ruo mgbe ebighị ebi.
Ndị ọkà mmụta sayensị na Mahadum California achọpụtala na usoro ntụgharị uche nwere ike ịrụ ọrụ ngwa ngwa mgbe anyị ga-eme mkpebi ndị siri ike ma ọ bụ chere esemokwu esemokwu, na-enweghị ntụgharị uche ogologo oge, dị ka ntinye mkpebi iji belata nchekasị., Nsogbu uche na mmuta dissonson nke mkpebi usoro n'onwe ya kpebiri.
Ya mere, ọ bụghị mgbe niile ka anyị maara na ị na-eche echiche. Ka o sina dị, agọnahụ a ga-abụ ihe siri ike ma ọ bụ pere mpe na-adịgide adịgide dabere na otu anyị siri ghọta eziokwu ma ọ bụ obere iyi egwu maka "M".
Ihe nlere anya dika ihe nchebe na ndu ubochi
Rationalization bụ usoro nchekwa nke anyị nwere ike iji na-enweghị amata ya na ndụ kwa ụbọchị. Ikekwe ihe atụ mbu nke ịkọwapụta sitere na akụkọ Aesop "The Fox and the Grapes".
Na akụkọ a, nkịta ọhịa na-ahụ ụyọkọ ma gbalịa iru ha. Ma mgbe ọ gbalịsịrị ọtụtụ mgbalị, ọ na-achọpụta na ha dị oke elu. Ya mere, ọ na-eleda ha anya sị: "Ha achabeghị acha!".
Na ndụ n'ezie anyị na-akpa agwa dị ka nkịta ọhịa nke akụkọ ntolite n'amaghị ama. Nzuzo, n'eziokwu, na-arụ ọrụ ọgụgụ isi dị iche iche:
• Zere mmechuihu. Anyị nwere ike iji echiche ziri ezi zere inwe ndakpọ olileanya na ikike anyị na ichebe njirimara dị mma anyị nwere banyere onwe anyị. Dị ka ihe atụ, ọ bụrụ na ihe anyị mere adịghị mma, anyị nwere ike ịghaara onwe anyị ụgha ma gwa onwe anyị na anyị achọghị ọrụ ahụ.
• Amatakwala ihe ị na-agaghị emeli. Rationalization na-azọpụta anyị ịghọta ụfọdụ adịghị ike anyị, ọkachasị ndị na-eme ka ahụ erughị anyị ala. Ọ bụrụ na anyị gaa oriri na nkwari, anyị nwere ike ịsị na anyị anaghị agba egwu n'ihi na anyị achọghị ọsụsọ, ebe eziokwu bụ na ihere ịgba egwu na-eme anyị.
• ịgbanahụ ikpe ọmụma. Anyị na-agbasosi ike itinye n’ọrụ usoro nhazi iji zoo njehie anyị na igbochi ya echiche nke ikpe ọmụma. Anyị nwere ike ịgwa onwe anyị na nsogbu na-echegbu anyị gaara ebilite na agbanyeghị ma ọ bụ chee na ọrụ a ga-emebi site na mmalite.
• Zere introspection. Nkọwapụta bụkwa atụmatụ maka ịghara ịbanye n'ime onwe anyị, na-abụkarị ụjọ nke ihe anyị nwere ike ịchọta. Dịka ọmụmaatụ, anyị nwere ike ịkọwa obi ọjọọ anyị ma ọ bụ omume mkparị anyị na nrụgide anyị mepụtara na mgbochi okporo ụzọ mgbe n'ezie omume ndị a nwere ike zoo a esemokwu latent mụ na onye ahụ.
• Notghọtaghị ihe bụ́ eziokwu. Mgbe eziokwu karịrị ike anyị iji chee ya ihu, anyị na-eche echiche dị ka usoro nchekwa iji chebe anyị. Dị ka ihe atụ, onye gị na ya na-emekọ ihe nwere ike iche na ọ bụ ya kpatara na ọ maghị na di ya ma ọ bụ nwunye ya na-emegbu ya ma ọ bụ na ọ hụghị ya n’anya.
Kedu mgbe echiche ziri ezi na-abụ nsogbu?
Nkọwapụta nwere ike ịbụ mgbanwe dịka ọ na-echebe anyị pụọ na mmetụta na mkpali ndị anyị na-agaghị enwe ike ịnagide n'oge ahụ. Anyị niile nwere ike itinye ụfọdụ usoro nchekwa n'ọrụ n'emeghị ka omume anyị bụrụ ihe na-adịghị mma. Ihe na-eme ka ezi uche dị na nsogbu bụ nsogbu nke ọ na-egosipụta onwe ya na ogologo oge ya.
Kristin Laurin, ọkà n'akparamàgwà mmadụ na Mahadum nke Waterloo, emeela n'eziokwu ọtụtụ nnwale ndị na-atọ ụtọ nke na-egosi na a na-ejikarị ezi uche eme ihe mgbe a kwenyere na nsogbu enweghị ngwọta. N'ụzọ bụ isi, ọ bụ ụdị inyefe n'ihi na anyị chere na ọ baghị uru ịlụ ọgụ.
N’otu n’ime nnwale ahụ, ndị sonyere na-agụ na mbenata oke ịgba ọsọ n’obodo ga-eme ka ndị mmadụ nwee nchebe ma ndị omebe iwu ekpebiela iweda ha. A gwara ụfọdụ n'ime ndị a na iwu okporo ụzọ ọhụrụ a ga-amalite ịdị, ebe a gwara ndị ọzọ na enwere ike ịjụ iwu ahụ.
Ndị kwenyere na ọsọ ọsọ ga-ebelata kwadoro n'ọgbanwe ahụ ma chọọ ihe ezi uche dị na ya ịnakwere usoro ọhụrụ ahụ karịa ndị chere na enwere ike na a gaghị anabata oke ọhụrụ ahụ. Nke a pụtara na ịkọ nkọ nwere ike inyere anyị aka ịnagide eziokwu nke anyị na-enweghị ike ịgbanwe.
Otú ọ dị, ihe ize ndụ dị n'iji ezi uche eme ihe dị ka usoro ịnagide nsogbu na-adịkarị karịa uru ọ ga-ewetara anyị:
• Anyị na-ezo mmetụta uche anyị. Repkwụsị mmetụta uche anyị nwere ike ịnwe mmetụta dị ogologo oge. Mmetụta uche dị ebe a iji gosi esemokwu anyị kwesịrị idozi. Ileghara ha anya anaghị edozi nsogbu ahụ, mana ha nwere ike bụrụ ndị e nyefere n'aka, na-emejọ anyị karịa ma na-aga n'ihu na ọnọdụ nhụjuanya na-eweta ha.
• Anyị ekweghị amata onyinyo anyị. Mgbe anyị na-eme ihe ziri ezi dị ka usoro nchekwa anyị nwere ike ịnwe ọfụma n'ihi na anyị na-echekwa ọdịdị anyị, mana n'ikpeazụ, ịghara ịghọta adịghị ike anyị, mmejọ ma ọ bụ ezughị okè ga-egbochi anyị itolite dị ka ndị mmadụ. Anyị ga - emeziwanye ma ọ bụrụ na anyị nwere echiche ziri ezi banyere onwe anyị ma mata àgwà ndị dị mkpa iji wusie ike ma ọ bụ mezie.
• Anyị na-esi n'eziokwu pụọ. Ọ bụ ezie na ihe ndị anyị na-achọ nwere ike ịbụ ihe ezi uche dị na ya, ọ bụrụ na ha abụghị eziokwu n'ihi na ha sitere n'echiche na-ezighi ezi, nsonaazụ na-adịte aka nwere ike ịdị njọ. Rationalization anaghị abụkarị mgbanwe n'ihi na ọ na-ewepụ anyị n'ihu na eziokwu, n'ụzọ na-egbochi anyị ịnakwere ya ma na-arụ ọrụ ịgbanwe ya, naanị na-eje ozi iji mee ka afọ ojuju dịkwuo ogologo.
Igodo iji kwusi iji ezi uche eme ihe dị ka usoro nchekwa
Mgbe anyị ghaara onwe anyị ụgha, ọ bụghị naanị na anyị na-eleghara mmetụta na ebumnobi anyị anya, kamakwa anyị na-ezochi ozi bara uru. Na-enweghị ozi a, ọ na-esiri ike ịme mkpebi dị mma. Ọ dị ka ànyị na-eje ije na ndụ anya na-enweghị ihu. N'aka nke ọzọ, ọ bụrụ na anyị nwere ike ịghọta nkọwa zuru oke n'ụzọ doro anya, nke ezi uche na nkewapụ, agbanyeghị na o siri ike, anyị ga-enwe ike ịtụle nke bụ usoro kachasị mma ịgbaso, nke na-ewetara anyị obere mmebi na nke a, n'ikpeazụ, ọ na-ewetara anyị uru ka ukwuu.
Ọ bụ ya mere o ji dị mkpa ịmụta ịmata mmetụta, mkpali na mkpali anyị. Enwere ajụjụ nke nwere ike iburu anyị ebe dị anya: "gịnị kpatara ya?" Mgbe ihe na-ewute anyị ma ọ bụ na-eme ka anyị ghara inwe obi iru ala, nanị ihe anyị na-eme bụ ịjụ onwe anyị ihe kpatara ya.
Ọ dị mkpa ka anyị ghara idozi azịza mbụ na-abata n'uche n'ihi na ọ nwere ike bụrụ echiche ziri ezi, ọkachasị ma ọ bụrụ na ọ bụ ọnọdụ na-enye anyị nsogbu. Anyị kwesịrị ịnọgide na-enyocha ebumnobi anyị, na-ajụ onwe anyị ihe kpatara ya ruo mgbe anyị ruru nkọwa ahụ nke na-eme ka mmụọ na-ada ụda. Usoro nyocha a ga-akwụghachi ụgwọ ma nyere anyị aka ịmatakwu onwe anyị nke ọma ma nabata onwe anyị dị ka anyị dị, yabụ anyị ga-eji nwayọ belata echiche.
Isi mmalite:
Veit, W. et. Al. (2019) Ebumnuche nke Rationalization. Ahụike Behavioral na Brain; 43.
Laurin, K. (2018) Inauguraation Rationalization: Nnyocha Ubi Atọ Chọta Ntugharị Mgbakwunye Mgbe Eziokwu Ndị A Na-atụ Anya Na-aghọ Ugbu A. Scol Sci; 29 (4): 483-495.
Knoll, M. et. Al. (2016) Rationalization (Usoro nchekwa) En: Zeigler-Hill V., Shackelford T. (eds) Encyclopedia nke mmadu na ndi mmadu iche. Ugwu, Cham.
Laurin, K. et. Al. (2012) Ntughari Ntughari: Nzaghachi di iche na atumatu nke na-egbochi nnwere onwe. Scol Sci; 23 (2): 205-209.
Jarcho, JM et. Al. (2011) Ihe mgbakwasị ụkwụ nke ịme echiche: mbelata dissonance mbelata n'oge mkpebi. Soc Cogn emetụta Neurosci; 6 (4): 460-467.
Ọnụ ụzọ Ntughari, usoro nchebe nke anyi ji eduhie onwe anyi mbụ e bipụtara na Nkuku nke Psychology.
