Nkwụghachi azụ bụ nka dị mkpa dịka ọ na-echebe anyị pụọ na mmetụta nke ahụhụ ma na-enyere anyị aka ibilite mgbe ọdịda gasịrị. Ịbụ onye na-agbanwe agbanwe apụtaghị ịbụ onye a na-apụghị imeri emeri, kama ọ bụ inwe ike ị nweta hits ka mma na ọbụna jiri ha na-eto eto. N'ezie, Viktor Frankl, bụ́ dibịa afa nke lanarịrị ogige mkpochapụ ndị Nazi, kwenyesiri ike na "Nwoke na-ebili di ike karia onye na-adaghi ada".
Gịnị ka "resilience" pụtara?
N’afọ 1992, ọkà n’akparamàgwà mmadụ bụ́ onye America bụ́ Emmy Werner nọ na Kauai, bụ́ otu n’ime àgwàetiti ndị dị na Hawaii, mgbe ikike pụrụ iche nke nanị ụfọdụ ndị yiri ka hà nwere tụrụ ya n’anya. Ọ nyochara ihe karịrị ụmụaka 600 amụrụ ịda ogbenye, otu ụzọ n'ụzọ atọ n'ime ha nwere ihe siri ike n'oge ha bụ nwata n'ihi na ha bi na ya ezinụlọ na-adịghị arụ ọrụ akara site na ime ihe ike, aṅụrụma na ọrịa uche.
N'ụzọ a na-atụghị anya ya, mgbe afọ 30 gasịrị, ọtụtụ n'ime ụmụaka ndị a gosipụtara nsogbu uche na / ma ọ bụ mmekọrịta ọha na eze, ma ụfọdụ na-emegide ha ma ghọọ ndị nwere mmekọrịta kwụsiri ike, dị mma. edozi uche na ọrụ ha nwere ahụ iru ala.
Werner kpọrọ ụmụaka ndị a “ndị a na-apụghị imeri emeri” n’ihi na o kwenyere na ahụhụ emeghị ha, ma mgbe ahụ ọ chọpụtara na isi ihe abụghị na nsogbu ahụ emetụghị ha aka, kama na ha na-eji ha eme ihe dị ka ihe mgbakwasị ụkwụ iji merie. Mgbe ahụ, a mụrụ echiche nke resilience.
Okwu resilience na akparamaagwa sitere na physics. Na physics, resilience bụ ikike nke ụfọdụ ihe iji nwetaghachi ọdịdị mbụ ha mgbe emechara ya nrụgide nrụrụ. Na nkà mmụta uche, nkwụghachi azụ bụ ikike ịnagide nrụgide na / ma ọ bụ ihe egwu, merie ha na ịhazigharị ndụ mmadụ nke ọma iji nọgide na-eto eto na-ele anya n'ọdịnihu.
Ya mere, ihe nkwụsi ike pụtara na-egosi ọtụtụ ihe karịa ịlaghachi na ọnọdụ nha anya gara aga. Ọ pụtaghị naanị ịlaghachi na nkịtị, kama ọ na-egosi mgbanwe mgbanwe nke na-eduga n'ịmụ ihe na uto. Onye nwere obi ike na-achọta ike ya na nhụjuanya.
N'aka nke ọzọ, nkwụsi ike na-agụnyekwa ikike nke ịnọgide na-enwe nguzozi mmetụta uche n'etiti oké ifufe ahụ. Onye na-agbanwe agbanwe enweghị ike ịta ahụhụ, mana ọ nwere ike ịnagide ya n'emebighị mmetụta uche, na-ejigide ọkwa ntọala nke ịrụ ọrụ na ndụ kwa ụbọchị.
Ya mere, “Nkwụsị ike bụ ikike mmadụ nwere ịnyagharị ndụ nke ọma. Ọ bụ ihe mmadụ ọ bụla nwere: amamihe na ezi uche. Ọ pụtara ịmara otú i si eche echiche, onye ị bụ n’ụzọ ime mmụọ, ebe i si bịa na ebe ị na-aga. Isi ihe bụ ịmụta ka esi eji nkwụsi ike ebumpụta ụwa nke mmadụ ọ bụla nwere site n'ọmụmụ. Ọ bụ maka ịghọta mmụọ nke ime anyị na ịchọta echiche nke ntụzịaka, dị ka ọkà n'akparamàgwà mmadụ Iris Heavy Runner dere.
Gịnị bụ resilience maka?
Nkwụsi ike abụghị ihe nchebe megide nhụjuanya na ihe mgbu. Ịbụ onye na-agbanwe agbanwe abụghị ihe mgbochi ma ọ bụ enweghị ike ime ya. Nsogbu, mfu, ma ọ bụ ọrịa na-akpata oké nhụjuanya nye onye ọ bụla.
Otú ọ dị, nkwụghachi azụ na-emesi anyị obi ike na anyị ga-adị ndụ n'oge ihe isi ike n'ihi na ọ na-eme ka ùgwù onwe anyị sikwuo ike ma na-enyere anyị aka itinye ihe ndị gbajiri agbaji ọnụ ka anyị nwee ike ịga n'ihu. Nkwụsị ike na-enye anyị ohere inye nkọwa na-ewuli elu maka ihe na-eme anyị, ka anyị wee nwee ike iji ihe mgbu ma ọ bụ nhụjuanya ahụ dị ka ihe mgbidi na-eto eto.
Nkwụsi ike na-echebe anyị pụọ na mmetụta na-emebi emebi nke nrụgide n'ihi na ọ na-enye anyị ohere iji oke nha anya na-eche nsogbu ihu, na-egbochikwa ọdịdị nke nsogbu ndị dị ka. nchegbu zuru oke ma ọ bụ ịda mbà n'obi. N'ezie, anyị nwere ike ịghọta nke ọma echiche nke nkwụghachi azụ site na ụzọ dị iche iche anyị nwere ike ịgbaso n'ihu ihe omume ọjọọ ma ọ bụ trauma.
Onye nrụpụta eserese si Bonnano, GA
N'ezie, nkwụghachi ike abụghị nanị mkpa mmetụta uche kamakwa n'anụ ahụ. A ọmụmụ e mere na Mahadum Stanford na ndị mmadụ chọpụtara na ha nwere ọrịa cancer kpughere na, chere ihu na mbụ ụlọ ọgwụ ọnọdụ, ndị chere ọrịa ahụ a ọgụ na resilient àgwà nwere mma mgbanwe karịa ndị were ya na obi nkoropụ, enweghị enyemaka na ọnwụ.
Nnyocha ndị ọzọ egosila na nkwụghachi azụ na-enyere ndị mmadụ aka ịgbake ma ọ bụrụ na ọ merụrụ ahụ. Ndị na-achọpụta dị ka ndị na-agbanwe agbanwe akọwokwa na ha nwere obi ụtọ karị na inwe njikọ ime mmụọ ka ukwuu, nke na-enyere ha aka ịnagide nsonaazụ nke ọrịa ahụ wee gbakee.
Ya mere, nkwụghachi azụ ọ bụghị nanị na-enyere anyị aka ịnagide ihe isi ike site n'ịnọgide na-achịkwa ụfọdụ na ọbụna nha nha iji chọta ngwọta kasị mma maka nsogbu ahụ, ma ọ na-echebekwa ahụ ike anyị ma ọ bụ na-enyere anyị aka ịnagide ọrịa nke ọma.
Ihe atụ atọ na-akpali akpali nke nkwụghachi
Ihe atụ nke resilience na akụkọ ihe mere eme enweghị ọtụtụ. Ha bụ akụkọ ndụ ndị ahụhụ mara na nke ndị nwetaworo ike imeri nsogbu niile ka ha too n’ọnọdụ adịghị mma nke na ha gaara emeri ndị ọzọ niile.
1. Hellen Keller, nwa agbọghọ ahụ nwere ihe niile megidere
Ikekwe otu n'ime ihe atụ a ma ama nke nkwụsi ike bụ nke Hellen Keller, bụ onye na-arịa ọrịa na ọnwa 19 nke gaara akara ya n'oge ndụ ya niile ma mee ka ọ ghara ịhụ ụzọ na ịnụ ihe, ka ọ ghara ọbụna ịmụta ikwu okwu.
N'afọ 1880, ọkwa nkwarụ ahụ bụ ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ahịrịokwu. Otú ọ dị, Hellen ghọtara na ya nwere ike iji uche ya ndị ọzọ chọpụta ụwa na ka ọ na-erule afọ 7 ọ emepụtalarị ihe karịrị akara 60 iji soro ezinụlọ ya kparịta ụka.
Ma ọgụgụ isi ahụ tụgharịrị megide ya n'ihi na o gosikwara erughị eru ya. Obi nkoropụ pụtara n'oge na-adịghị anya Hellen kwuputara ya n'ike. Nne na nna ya ghọtara na ọ chọrọ enyemaka wee were onye nkuzi nkeonwe, Anne Sullivan goro.
Site n'enyemaka ya, Hellen abụghị naanị ịmụta ịgụ na ide Braille, kamakwa ọ nwere ike ịgụ egbugbere ọnụ ndị mmadụ site na iji mkpịsị aka ya metụ ha aka iji hụ mmegharị na ịma jijiji.
Na 1904, Hellen gụsịrị akwụkwọ na nsọpụrụ wee dee akwụkwọ "Akụkọ nke ndụ m", nke mbụ n'ime ogologo usoro ọrụ. O tinyela ndụ ya n'inyere ndị ọzọ nwere nkwarụ aka ma kụziekwa okwu na mba dị iche iche na-akpali akwụkwọ na ihe nkiri na-agba ume.
2. Beethoven, onye amamihe e bupuru onyinye ya
Ihe atụ ọzọ mara mma nke nkwụghachi azụ bụ ndụ Ludovicus van Beethoven. Mgbe ọ bụ nwata ọ nwetara ezigbo nzụlite. Nna ya, bụ́ onye aṅụrụma, kpọtere ya n’etiti abalị ka ọ na-egwu egwu n’ihu ndị enyi ya ma gbochie ya igwu egwu n’ehihie ka o nwee ike ịmụ egwú. N'ihi ya, ọ nweghị ike ịnụ ụtọ oge ọ bụ nwata.
Nrụgide ezinụlọ ahụ enweghị ike ịnagide nke na mgbe ọ dị afọ 17 Beethoven hapụrụ isi obodo Austria. N’oge na-adịghị anya, ọ ga-alaghachi kelee nne ya, bụ́ onye ụkwara nta gburu. Ọnwa ole na ole ka e mesịrị, nna ya nwere oké ịda mbà n'obi, mmanya na-aba n'anya ka njọ ma tụba ya n'ụlọ mkpọrọ.
Beethoven na-eto eto aghaghị ilekọta ụmụnne ya ndị ọ tọrọ, n’ihi ya, o ji afọ ise kụziere piano na ịkpọ violin n’otu ìgwè ndị egwú dị n’ógbè ya iji na-enyere ezinụlọ ya aka n’ụzọ ego. Ma dị nnọọ ka ọ malitere na-egbuke egbuke dị ka onye na-ede egwú, oge ụfọdụ ka o kechara Symphony mbụ ya, ọ malitere ịhụ ihe mgbaàmà mbụ nke ọrịa dị egwu maka onye ọ bụla na-egwu egwu: ntị chiri.
Nsogbu ahụ, n'ebe dị anya site na ikewapụ ya na agụụ ya, nyere ya ike ọhụrụ ma malite ịdepụta ọkụ ọkụ. E kwuru na o nwere ike mere ya ozugbo n’akwụkwọ n’ihi na ọ na-ege ntị n’akwụkwọ ndị dị n’isi ya. Onye na-ede egwú n'ezie enweghị piano n'ime ụlọ ebe o dere n'ihi na ọ họọrọ ịghara ịkpọ ibe ya n'ihi na ọ ga-egwu egwu.
Ka ọ na-erule ngwụsị nke ndụ ya, ọ fọrọ nke nta ka ọ bụrụ na ọ na-anụcha ihe. Ma ka ntị chiri ya na-aga n'ihu, otú ahụ ka egwu ya na-esiwanye ike, eleghị anya n'ihi na ọ na-ahọrọ ndetu dị ala na nke etiti ka ọ na-anụghị ihe dị elu nke ọma.
3. Frida Kahlo, eserese a mụrụ site na mgbu
Ihe atụ ọzọ nke resilience bụ ndụ nke Frida Kahlo. Ọ bụ ezie na a mụrụ ya n'ezinụlọ ndị na-ese ihe, n'oge ndị mbụ ọ egosighị mmasị pụrụ iche na nkà ma ọ bụ ihe osise. Mgbe ọ dị afọ isii, ọ rịara ọrịa polio nke gaara eme ka ụkwụ aka nri ya dị mkpụmkpụ, nke ghọrọ ihe na-akwa emo n'etiti ụmụaka.
Otú ọ dị, nke a egbochighị ya ịbụ nwa agbọghọ na-adịghị ahụkebe na onye nọ n'afọ iri na ụma, nwere mmasị n'egwuregwu ndị mere ka ọ na-agagharị iji kwụọ ụgwọ maka nsogbu anụ ahụ. Na 18, ihe niile ga-agbanwe n'ihi ihe mberede dị egwu.
Ụgbọ ala ọ nọ na tram kụrụ ụgbọ ala ahụ. Ihe si na ya pụta dị njọ: ọtụtụ mgbaji na mmerụ azụ azụ. Ihe a niile kpataara ya ahụhụ dị ukwuu ná ndụ ya niile. Frida rụrụ ọrụ 32 n'ime afọ ndị gafeworonụ, ụfọdụ nwere nsonaazụ jọgburu onwe ya, ogologo ntachi obi na nsochi siri ike, wee jiri ihe dị ka nkwado 25 dị iche iche dozie ọnọdụ.
Ọ bụ n'oge a, n'ihi enweghị ike ime ya, ọ malitere ịcha. Ihe osise ya a ma ama na-anọchi anya nhụjuanya, mgbu na ọnwụ, kamakwa ịhụnanya na mmasị maka ndụ. N'ezie, ọ bụ ezie na ọrụ ya na-agụnyekarị na eserese surrealist, Frida kwuru na ọ naghị ese nrọ ya, kama ọ bụ eziokwu.
O nwere ime atọ nke kwụsịrị na ime ọpụpụ na ọbụna mmekọrịta ịhụnanya / ịkpọasị ya na Diego Rivera emeghị ka ọ nweta ndụ udo nke mmetụta uche.
N'afọ ndị na-adịbeghị anya, ihe mgbu na-akawanye njọ, ọbụnadị ha na-ebipụ akụkụ nke ụkwụ aka nri ya, n'okpuru ikpere, nke gangrene na-eyi egwu. Otú ọ dị, Frida hụrụ na eserese ụzọ nke nlanarị na nkwupụta. N'ezie, ọrụ ọhụrụ ya, nke ọ kpọrọ "Viva la vita!" ma bịanye aka na ya ụbọchị asatọ tupu ọ nwụọ, ọ bụ ihe atụ nke ịdị adị ya.
Isi mmalite:
Kornhaber, R. et. Al. (2018) Nkwụghachi azụ na nhazigharị nke ndị toro eto na-agbanarị mmerụ ahụ: Nyocha nhazi nhazi. J Adv Nurs; 74 (1): 23-33.
Shatté, A. er. Al. (2017) Mmetụta dị mma nke nkwụsi ike na nrụgide na azụmahịa azụmahịa na gburugburu ọrụ siri ike. J Occup Environ Med; 59 (2): 135-140.
Duggan, C. et. Al. (2016) Nkwụghachi na Obi Ụtọ Mgbe Ọkpụkpụ Ọkpụkpụ Ọkpụkpụ : Ọmụmụ ihe dị mma. Top Spinal Cord Inj Rehabil; 22 (2): 99-110.
Fleming, J. & Ledogar, RJ (2008) Resilience, echiche na-agbanwe agbanwe: Nlebanya nke akwụkwọ dị mkpa na nyocha ndị Aboriginal. Pimatisiwin; 6 (2): 7-23.
Bonanno, GA (2004) Ọnwụ, mmerụ ahụ, na nkwụsi ike nke mmadụ: Ànyị eledala ikike mmadụ nwere ime nke ọma mgbe ihe omume dị oke egwu gasịrị? Ọkachamara Ọkammụta America; 59(1): 20-28.
Onye na-agba ọsọ, IH & Marshall, K. (2003) 'Ndị lanarịrị ọrụ ebube' na-akwalite nkwụsi ike na ụmụ akwụkwọ India. Akwụkwọ akụkọ Tribal College; 14 (4); 14-18.
Classen, C. et. Al. (1996) Ụdị mmegide jikọtara ya na mgbanwe uche na ọrịa kansa ara dị elu. Ahụike Ahụike; 15 (6): 434-437.
Werner, E. (1993) Nkwụghachi na mgbake dị ize ndụ: Echiche sitere na ọmụmụ ogologo ogologo kauai. Development na Psychopathology; 5: 503-515 .
Ọnụ ụzọ Gịnị bụ nkwụsi ike? Ihe atụ nke mmụọ nsọ maka ndụ mbụ e bipụtara na Nkuku nke Psychology.
