Mae moesolwyr wedi bodoli erioed ac wedi ceisio gosod eu gwerthoedd erioed. Ond heddiw, mae rhwydweithiau cymdeithasol wedi dod yn fagwrfa ar gyfer pob math o agweddau moesol. Ychydig iawn o gyhoeddiadau sy'n dianc rhag eu llygad barcud ac mae yna bob amser grŵp sy'n barod i geryddu neu gondemnio gweithredoedd a geiriau eraill. Bob amser yn barod i farnu.
Yn wir, er bod darlithio moesau ar gyfryngau cymdeithasol yn ffenomen gyfoes, mae'r cymhelliant y tu ôl iddo bron mor hen â dyn. Archwiliodd yr athronydd Groeg Socrates y ffenomen hon a'i phrofi yn ei gnawd ei hun. Yn yr Ymddiheuriad o Socrates, a ysgrifennwyd gan Plato, gellir gweld sut mae'r athronydd yn esbonio'rhaerllugrwydd sy'n cuddio y tu ôl i agweddau moesol.
Moesoldeb a gwybodaeth, dwy ochr yr un geiniog
Dywed fod oracl Delphi ar un achlysur wedi datgan nad oedd neb yn ddoethach na Socrates. Mewn ymateb, siaradodd Socrates, a oedd yn meddwl ei fod yn rhy anwybodus i gael ei ystyried y doethaf, â phobl eraill a honnodd eu bod yn ddoeth iawn.
Cyfwelodd â gwleidyddion, dramodwyr, ac eraill i ganfod eu bod yn arddel credoau anghyson ynghylch beth oedd bywyd da, ac yn aml nid oeddent hyd yn oed yn gallu egluro’r credoau hynny nac ateb ei chwestiynau pigog yn rhesymegol.
Yn y diwedd, cydnabu Socrates ei fod yn wir y doethach, ond dim ond oherwydd mai ef oedd yr unig un a oedd yn cydnabod cyn lleied yr oedd yn ei wybod.
Crynhoir y stori hon yn ei aphorism enwog: “Dim ond dwi'n gwybod mod i'n gwybod dim byd”, ond yn aml anwybyddir un manylyn allweddol: soniodd Socrates am ddoethineb moesol, nid gwybodaeth academaidd yn unig. Pan siaradodd Socrates â'r gwahanol "arbenigwyr" a "doethion", nid yn unig yr oeddent yn honni eu bod yn ddoethion, ond hefyd ac uwchlaw pob awdurdod moesol.
I'r sophists, roedd doethineb a moesoldeb yn gysylltiedig. Canys hyn y darganfu Socrates fod y rhai oedd yn sicr o'u doethineb hefyd wedi eu hargyhoeddi o'u hawdurdod foesol. Yn union fel y mae haerllugrwydd deallusol yn arwain pobl i anwybyddu bylchau yn eu gwybodaeth, mae'r rhai sy'n argyhoeddedig eu bod yn ddehonglwyr moesol go iawn hefyd yn llai ymwybodol o'u camgymeriadau ac yn tueddu i anwybyddu cymhlethdodau moesoldeb ei hun. Mewn geiriau eraill, mae eu hagwedd hunangyfiawn yn eu dallu.
Dywedodd yr Athronydd Glenn Rawson hynny “Po fwyaf o brofiad y mae pobl yn honni sydd ganddo ynglŷn â’r pethau pwysicaf mewn bywyd (fel cyfiawnder, rhinwedd, a’r ffordd orau o fyw), y lleiaf y gallant gyfiawnhau eu honiadau. Mae hyd yn oed gwybodaeth rhai pobl am gelf neu wyddoniaeth yn cael ei gymylu gan eu camdybiaeth eu bod hyd yn oed yn gymwys i ddweud wrth bobl sut y dylen nhw fyw." Mewn geiriau eraill, mae llawer o bobl yn hawlio'r hawl i sefydlu eu hunain fel barnwyr bywydau pobl eraill dim ond oherwydd bod ganddyn nhw - neu'n meddwl bod ganddyn nhw - wybodaeth benodol.
Mae rhoi gwersi moesol yn awgrymu eich bod yn credu eich hun yn well, gan anwybyddu'ch cysgodion
Wrth gwrs, mae rhai gwahaniaethau rhwng y rhai sy'n sefyll fel eiriolwyr moesoldeb ar gyfryngau cymdeithasol heddiw a ffigwr a oedd yn byw yng Ngwlad Groeg hynafol. Mae llawer o'r gwahaniaeth hwn oherwydd y ffaith bod mwy o drwydded ar y Rhyngrwyd i greu argraff orliwiedig o'ch moesoldeb eich hun, oherwydd nid yw cysylltiadau'r rhan fwyaf o bobl yn eu hadnabod yn dda nac yn gwybod sut maent yn byw.
Yn ymarferol, mae'r "dienw moesol" hwn yn rhoi rhyddid i farn pobl eraill ac, ar yr un pryd, i'ch dyrchafu eich hun. Mewn gwirionedd, mae sawl astudiaeth wedi datgelu mai'r cynnwys mwyaf firaol ar rwydweithiau cymdeithasol yn union yw'r cynnwys mwyaf "moesol" sy'n cyfeirio at syniadau, gwrthrychau neu ddigwyddiadau sydd fel arfer yn cael eu dehongli o ran diddordeb neu les cyffredin. Mae newyddion a sylwadau sy'n cynnwys geiriau moesol yn tueddu i ledaenu mwy ar y Rhyngrwyd.
Mae'r ffenomen hon nid yn unig oherwydd dicter moesol, ond oherwydd y ffaith bod amlygu camymddwyn yn fodd pwerus o gynnal neu wella enw da person mewn cylch cymdeithasol penodol a gwneud ei aelodaeth yn glir. Pryd bynnag y bydd rhywun yn nodi rhywbeth “anfoesol,” maen nhw hefyd yn ymuno â grŵp ac yn ailddatgan eu hunaniaeth, hyd yn oed os nad ydyn nhw'n gwbl ymwybodol ohono.
Mewn gwirionedd, rydyn ni i gyd yn cymryd rhan mewn ymddygiadau sy'n helpu i wahaniaethu rhwng y grŵp rydyn ni'n uniaethu ag ef o'r grŵp allanol. Yn y modd hwn rydym yn cryfhau ein perthyn ac yn dangos ein bod yn cytuno â'u gwerthoedd. Fodd bynnag, daw'r ymddygiadau hyn yn fwy eithafol pan fydd bygythiadau'n codi, megis amgylchedd o ansicrwydd mawr, safbwyntiau gwahanol, neu newidiadau mawr.
Yn ddiddorol, astudiaeth a gynhaliwyd yn y Prifysgol Iâl datgelwyd bod beirniadu’r grŵp allanol a mynegi gelyniaeth ar gyfryngau cymdeithasol yn llawer mwy effeithiol o ran hyrwyddo ymgysylltiad na dim ond mynegi cefnogaeth i’r grŵp mewnol y mae un yn perthyn iddo. Yr angen i berthyn i grŵp arbennig ac i gryfhau hunaniaeth yw'r prif resymau sy'n arwain pobl i geryddu eraill yn foesol.
Yn wir, er gwaethaf gwahaniaethau diwylliannol, heddiw rydym yn rhannu un nodwedd â ffigurau Gwlad Groeg hynafol: cyfateb gwybodaeth neu farn â moesoldeb, fel os bydd rhywun yn mynegi safbwynt gwahanol i'n safbwynt ni, bydd yn cael ei gondemnio ar unwaith am ymddygiad anfoesol.
Mae pobl sy’n darlithio’n foesol yn credu os nad yw rhywun yn arddel eu credoau neu’n gwyro’n rhy bell oddi wrth y normau a’r gwerthoedd a rennir gan y grŵp y maent yn perthyn iddo, mae’n debyg nad yw’n berson da. A dyna pam maen nhw'n credu bod ganddyn nhw'r hawl i'w feirniadu a'i farnu.
I foesolwyr, mae cael y credoau "cywir" yn rhan bwysig o rinwedd, felly mae pwysleisio'r credoau "anghywir" hefyd yn eu helpu i deimlo'n arbennig o rinweddol. Dyma sut mae "heddlu moesoldeb" yn cael ei greu, a dyma sut mae gormes yn cael ei baratoi.
Fodd bynnag, mae honni bod rhywun wedi ymddwyn yn anfoesol yn awgrymu – yn fwriadol neu’n anfwriadol – gosod eich hun uwchben, mwynhau’r fraint dybiedig y mae moesoldeb yn ei rhoi. Dyna pam mae pobl sy'n rhoi darlithoedd moesol yn tueddu i'n cythruddo oherwydd, yn ymwybodol neu'n anymwybodol, rydym yn deall eu bod yn gosod eu hunain ar lefel uwch heb ddangos yr empathi lleiaf ac, mewn llawer o achosion, yn anwybyddu eu tonau llwyd.
Mewn gwirionedd, mae moesoldeb yn gyfartal wych. Yr ydym oll yn gymysgfa o oleuni a thywyllwch, ac felly y mae y rhai a osodant eu hunain i fyny yn awdurdodau moesol yn debycach o weled y brycheuyn yn llygad y llall, tra yn anwybyddu y pelydryn yn eu gil- ydd. Dyna pam y dylem feddwl ddwywaith – neu dri neu bedwar – cyn taflu’r garreg gyntaf.
Ffynonellau:
Brady, WJ et. Al. (2020) Y Model MAD o Heintiad Moesol: Rôl Cymhelliant, Sylw, a Chynllun wrth Ledaeniad Cynnwys Moesol Ar-lein. Safbwyntiau ar Wyddoniaeth Seicolegol; 15 (4): 978-1010.
Goldhill, O. (2019) Mae athroniaeth hynafol Socrates yn dangos pam mae ystumio moesol ar gyfryngau cymdeithasol mor annifyr. Yn: Quartz.
Crockett, MJ (2017) Dicter moesol yn yr oes ddigidol. Ymddygiad Dynol Natur; 1: 769-771.
Brady, WJ, et. Al. (2017) Mae emosiwn yn llywio trylediad cynnwys moesol mewn rhwydweithiau cymdeithasol. Achosion yr Academi Genedlaethol y Gwyddorau; 114: 7313-7318.
Suter, RS, & Hertwig, R. (2011) Amser a barn foesol . Gwybyddiaeth; 119: 454-458.
Aquino, K., & Reed, A. II. (2002) Hunan-bwysigrwydd hunaniaeth foesol. Journal of Personality and Social Psychology; 83 (6): 1423-1440.
Rawson, G. (2005) Gostyngeiddrwydd Socrataidd . Yn: Athroniaeth Nawr.
Y fynedfa Pam mae pobl sy’n rhoi darlithoedd moesol yn ein cythruddo cymaint, yn ôl Socrates? ei gyhoeddi gyntaf yn Cornel Seicoleg.
