Mae marwolaeth anwylyd yn un o'r sefyllfaoedd mwyaf cymhleth rydyn ni'n eu hwynebu mewn bywyd. Mae gwybod bod y person hwnnw wedi mynd, ei fod wedi mynd am byth, yn achosi poen enfawr a theimlad annisgrifiadwy o wacter.
Nid oes dim yn ein paratoi ar gyfer y dioddefaint hwnnw. Nid yw geiriau yn ddigon balm i wella'r clwyf. Mae'n rhaid i ni adael i amser fynd heibio a delio â'r boen. Ond gall gwybod canlyniadau emosiynol a chorfforol y golled honno ein helpu i ddeall yn well yr hyn yr ydym yn ei brofi. Felly byddwn yn gallu bod yn fwy caredig i ni ein hunain wrth inni dderbyn y realiti newydd.
Sut mae marwolaeth anwylyd yn effeithio?
Gwyddom oll fod marwolaeth yn rhan o fywyd, ond er gwaethaf hyn, pan fydd anwylyd yn ein gadael yn barhaol, mae’n anodd cymryd yr ergyd a derbyn y bydd yn rhaid inni fynd ymlaen heb y person hwnnw.
Mae pawb yn ymateb yn wahanol ac yn defnyddio eu hadnoddau ymdopi eu hunain i ddelio â'r boen honno orau y gallant. Ond er bod pob poen yn unigryw, mae bron yn amhosibl osgoi cyfres o deimladau sy'n siglo ein bydysawd mewnol.
• Sioc a diffyg teimlad emosiynol. Fel arfer sioc yw'r ymateb cyntaf i farwolaeth aelod o'r teulu. Mae'n normal yn ystod yr oriau, dyddiau neu wythnosau cyntaf ein bod ni'n profi math o leddfu poen emosiynol sy'n ein galluogi i barhau fel pe na bai dim wedi digwydd. Mae'n a mecanwaith amddiffyn mae hynny'n ein hamddiffyn fel y gall ein meddwl brosesu'r hyn a ddigwyddodd. Mewn llawer o achosion, mae dryswch a dryswch yn cyd-fynd â'r teimlad hwnnw o wacter neu ddifaterwch.
• Poen. Mae colli anwylyd yn brofiad dinistriol, a dyna pam ei fod yn achosi poen mawr. Mae'n ddioddefaint arbennig o ddwys sy'n cael ei adlewyrchu'n emosiynol ac yn gorfforol. Mae llawer o bobl yn ei ddisgrifio fel un sydd wedi colli rhan ohonyn nhw eu hunain, yn cael ei dorri'n ddau, fel pe bai eu calon wedi'i rhwygo allan.
• Digofaint. Pan fydd rhywun yn marw, nid yn unig rydyn ni'n teimlo'n drist, ond mae hefyd yn normal teimlo dicter a dicter. Gall marwolaeth ymddangos yn greulon neu’n annheg i ni, yn enwedig os ydym yn delio â pherson ifanc neu os oedd gennym gynlluniau ar gyfer y dyfodol. Gallwn fod yn ddig iawn gyda'r person a fu farw am "gadael" ni, ond gallwn hefyd fod yn ddig yn ein hunain neu at y byd.
• Euogrwydd. Mae euogrwydd yn adwaith cyffredin arall i golli anwylyd, ac un o'r rhai anoddaf i ddelio ag ef. Efallai y byddwn yn teimlo'n euog yn uniongyrchol neu'n anuniongyrchol am farwolaeth y person hwnnw, am beidio â bod yn agosach nac yn fwy caredig ato. Os na fyddwn yn mynd i'r afael yn bendant â'r euogrwydd a gadael iddo adeiladu, mae'n aml yn arwain at droell o wrthgyhuddiadau hunan-argyhuddol sy'n ein cadw rhag dod dros yr hyn a ddigwyddodd.
• Tristwch. Yn amlwg mae marwolaeth aelod o'r teulu hefyd yn creu teimladau fel tristwch, hiraeth ac unigrwydd. Ar rai adegau, mae hyd yn oed yn ymddangos i ni fod popeth wedi colli ei ystyr. Os na allwn ddelio â'r cyflyrau emosiynol hyn, gallwn syrthio i iselder. Mewn gwirionedd, mae hyd at 50% o bobl sydd wedi colli partner yn profi symptomau iselder yn ystod y misoedd cyntaf ar ôl y farwolaeth. Ar ôl blwyddyn, mae 10% yn datblygu iselder.
Yn hyn o beth, mae astudiaeth a gynhaliwyd yn y Prifysgol Columbia datgelwyd bod marwolaeth anwylyd yn cynyddu’r risg o ddatblygu problemau seicolegol yn fawr, yn enwedig anhwylderau hwyliau fel gorbryder neu iselder.
Mae marwolaeth aelod o'r teulu yn un o'r sefyllfaoedd mwyaf dirdynnol mewn bywyd, felly nid yw'r canlyniadau'n gyfyngedig i'r lefel emosiynol. Mewn gwirionedd, mae'r straen y mae'n ei gynhyrchu hefyd yn effeithio arnom ni ar lefel gorfforol, gan ledaenu i bob organ, yn enwedig ymosod ar y system imiwnedd.
Canfu astudiaeth a gynhaliwyd ym Mhrifysgol Sydney, er enghraifft, fod gweithrediad celloedd imiwnedd yn lleihau a bod ymatebion llidiol yn cynyddu mewn pobl sy'n mynd trwy gyfnod o boen. Dyma un o'r rhesymau pam rydyn ni'n mynd yn sâl ac yn cymryd mwy o amser i wella ar ôl colli rhywun annwyl.
Aeth astudiaeth a ddatblygwyd ym Mhrifysgol Harvard un cam ymhellach trwy ddarganfod bod y siawns o farw yn cynyddu pan fyddwn mewn galar, yn enwedig os ydym eisoes yn dioddef o patholeg flaenorol, ffenomen a elwir yn "effaith gweddwdod".
Mewn gwirionedd, canfu ymchwilwyr Sweden fod pobl â methiant y galon a oedd wedi colli aelod o'r teulu yn fwy tebygol o farw tra'n galaru, yn enwedig yn yr wythnos yn dilyn y golled.
Mae marwolaeth priod neu bartner yn cynyddu'r risg 20%, marwolaeth plentyn 10%, a marwolaeth brawd neu chwaer 13%. Roedd y risg yn arbennig o uchel i’r rhai a ddioddefodd ddwy golled: cynnydd o 35%, o’i gymharu â 28% ar gyfer un golled.
Delio â phoen, un cam ar y tro
Mae amser yn berffaith ar gyfer gwella clwyfau. Wrth i'r dyddiau fynd heibio, rydym yn derbyn y golled. Fodd bynnag, mae tua 7% o bobl yn mynd yn sownd mewn gwadu, dicter neu dristwch. Maent yn byw a poen cymhleth neu heb ei brosesu. Er mwyn osgoi hyn, mae'n bwysig dilyn nifer o ganllawiau:
• Rhowch ganiatâd i chi deimlo. Mae poen yn sbarduno ystod eang o emosiynau. Mae'n bwysig peidio â dweud wrthym ein hunain sut y dylem deimlo a pheidio â gadael i eraill ddweud wrthym sut y dylem deimlo. Yn wyneb colled, y mae yn hanfodol cydnabod ein teimladau, hyd yn oed y rhai mwyaf poenus, a chaniatáu i ni ein hunain alaru a galaru. Bydd allanoli dioddefaint yn ein helpu i’w oresgyn.
• Byddwch yn amyneddgar a thrin ni'n garedig. Mae pob person yn dilyn eu cyflymder iachau eu hunain. Mae'n hanfodol peidio â gorfodi ein hunain a bod yn amyneddgar. Mae’n rhaid inni dderbyn bod angen inni deimlo’r holl emosiynau hynny. Fe ddaw iachâd maes o law. Felly, mae’n bwysig peidio â rhoi pwysau arnom ein hunain a thrin ein hunain gyda charedigrwydd a charedigrwydd drwy gydol y broses.
• Cynnal arferion ffordd o fyw. Pan fydd rhywun agos atom yn marw, rydyn ni'n teimlo bod ein byd yn cwympo. Bydd cynnal rhai arferion dyddiol yn ein galluogi i roi rhywfaint o drefn yn ein bywydau a’n cadw’n brysur, a fydd yn ein helpu i adennill hyder a hunanhyder.
• Siaradwch am y golled. Mae llawer o bobl yn tynnu'n ôl ar ôl colled, ond mae rhannu'r boen yn helpu i wella. Mae siarad am y golled, yr atgofion a’r profiadau a rennir gyda’r anwylyn hwnnw yn ein galluogi i brosesu’r hyn a ddigwyddodd. Mae rhoi’r hyn a deimlwn mewn geiriau yn un ffordd o integreiddio’r golled honno yn stori ein bywyd.
Fel rheol gyffredinol, mae'r boen a'r tristwch yn pylu dros y misoedd, gan ddiflannu yn y pen draw ar ôl blwyddyn. Er nad oes unrhyw gyfnod safonol ar gyfer delio â phoen ac fel arfer nid ydym yn mynd trwy ei gamau'n gynyddol ond yn profi anawsterau ac anawsterau, os nad yw'r boen yn lleihau, mae'n bwysig ceisio cymorth seicolegol.
Gall seicolegydd ein helpu ni i ddelio'n well â marwolaeth aelod o'r teulu o'r cychwyn cyntaf. Bydd yn ein helpu i ddelio â’r tristwch, euogrwydd neu bryder y mae colled yn ei greu. Ni fydd yn arbed y boen i ni, ond bydd yn rhoi'r offer inni ddelio ag ef yn well ac, yn anad dim, bydd yn ein helpu i fynd trwy'r galar er mwyn peidio â mynd yn sownd yn unrhyw un o'i gyfnodau.
Yn ddi-os, mae gwella ar ôl marwolaeth anwylyd yn cymryd amser. Gall cael cefnogaeth, nid yn unig gan ffrindiau a theulu ond hefyd gan seicolegydd, wneud y broses hon yn llai anodd ac yn haws i'w goddef. Yn y modd hwn gallwn ddiogelu ein hiechyd meddwl ac adennill rhywfaint o les sydd, wedi'r cyfan, yr hyn y byddai'r person hwnnw'n ei hoffi i ni.
Ffynonellau:
Chen, H. et. al. (2022) Profedigaeth a Phrognosis mewn Methiant y Galon: Astudiaeth Carfan o Sweden. J Am Coll Cardiol HF; 10(10):753–764.
Keyes, KM et. Al. (2014) Baich Colled: Marwolaeth annisgwyl anwylyd ac anhwylderau seiciatrig ar hyd cwrs bywyd mewn astudiaeth genedlaethol. Am J Seiciatreg; 171(8): 864–871.
Bwcle, T. et. Al. (2012) Cydberthynas ffisiolegol profedigaeth ac effaith ymyriadau profedigaeth. Deialogau Clin Neurosci; 14(2): 129–139.
Moon, JR et. Al. (2011) Gweddwdod a Marwolaethau: Meta-ddadansoddiad. PlosUn; 10.1371.
Y fynedfa Sut i ddelio â marwolaeth aelod o'r teulu? ei gyhoeddi gyntaf yn Cornel Seicoleg.
